Dymarka – piec hutniczy
Dymarka, znana jako piec dymarkowy, to dawny typ pieca hutniczego, w którym redukowano tlenkowe rudy żelaza przy użyciu węgla drzewnego, uzyskując żelazo w formie gąbczastej, zawierające żużel. Żelazo nadające się do produkcji narzędzi i broni pozyskiwano przez wielokrotne przekuwanie, eliminując żużel. Proces dymarkowy był znany od II wieku p.n.e. w Europie, a na terenach dzisiejszej Polski od I wieku n.e.
Historia dymarki
Początkowo dymarki miały formę wykopanych w ziemi zagłębień, znanych jako ogniska dymarskie. Z czasem ewoluowały w jednorazowe piece, częściowo zagłębione w ziemi. Po zakończeniu procesu część nadziemna była niszczona, a pozostałości z żużlem pozostawiano, stanowiąc cenne źródło informacji o metalurgii żelaza. W Polsce dymarki odkryto głównie na terenach Kielecczyzny oraz Mazowsza Zachodniego, a ich fragmenty można zobaczyć w muzeach w Nowej Słupi i Pruszkowie. W dolinach Baryczy i Odry również znaleziono ślady działalności hutniczej. W okresie wpływów rzymskich powstały większe ośrodki, takie jak osady w Psarach, Tarchalicach i Kietlowie. Na przełomie XII i XIII wieku dymarki przekształciły się w stałe piece z otworami do spustu żużlu i sztucznym ciągiem powietrza.
Typologia dymarek
Typologia dymarek została opracowana przez H. H. Coghlana oraz H. F. Cleere’a. Oto podstawowe kategorie:
- Typologia według H. H. Coghlana:
- Prosty piec jamowy – koliste zagłębienie w ziemi, wyłożone gliną, z paleniskiem poniżej poziomu terenu i bez możliwości spustu żużla.
- Piec kopułowy – koliste palenisko z kopułą, z możliwością spustu żużla, wolnostojące lub wbudowane w zbocze.
- Piec szybowy – dymarka z nadbudową w formie cylindra lub ściętego stożka, pozwalająca na odprowadzanie żużla.
- Typologia według H. F. Cleere’a:
- Dymarki bez możliwości odprowadzania żużla, z ogniskiem poniżej poziomu terenu.
- Dymarki z możliwością odprowadzania żużla, z ogniskiem powyżej poziomu terenu.
