Dybuk
Dybuk (z hebrajskiego „przylgnięcie”) to zjawisko w mistycyzmie i folklorze żydowskim, polegające na opanowaniu ciała żywego człowieka przez ducha osoby zmarłej. Zjawisko to dotyczy dusz, które nie zaznały spokoju z powodu grzechów i poszukują żywej osoby, aby w nią wtargnąć. Osoby grzeszne były uznawane za bardziej podatne na opanowanie przez dybuka, a duchy szczególnie aktywne były w noc Jom Kipur (Dnia Pojednania).
Wiara w dybuki pojawiła się wśród Żydów, szczególnie w Europie Środkowej, od epoki talmudycznej, a termin „dybuk” zyskał popularność w XVII wieku.
Gdy dybuk opanowywał człowieka, zmieniał jego osobowość i mówił jego ustami. Konieczne było wezwanie rabina do przeprowadzenia egzorcyzmów, które miały na celu wydalenie dybuka, zazwyczaj przez mały palec u nogi. Aby dybuk mógł zaznać spokoju, należy było namówić go do ujawnienia swojej tożsamości oraz przeprowadzić tikun (naprawę), co obejmowało poczęstunek alkoholowy ze strony rodziny.
Osoby z zaburzeniami psychicznymi często były uważane za nawiedzone przez dybuków, co prowadziło do ich leczenia poprzez egzorcyzmy. Istniał również szczególny rodzaj dybuka, który opanowywał kobiety, przekształcając je w czarownice. Opowieści o dybukach wpłynęły także na ludowe wierzenia chrześcijan, mimo kulturowej izolacji między tymi społecznościami.
Dybuk w kulturze popularnej
Dybuk zyskał popularność także poza kulturą żydowską, szczególnie dzięki Szymonowi An-skiemu, który na początku XX wieku napisał dramat „Dybuk”. Opera na podstawie tego dzieła miała swoją premierę w 1934 roku, a w 1937 roku powstał film „Dybuk”, uznawany za jeden z najwybitniejszych filmów żydowskich w Polsce.
Motyw dybuka pojawia się w różnych formach kultury popularnej, w tym:
- Odcinek serialu Czynnik PSI
- Piosenki grup rockowych, takich jak Exodus i Żywiołak
- Filmy: Nienarodzony (2009), Kronika opętania (2012), Poważny człowiek (2009)
- Książki: Perkalowy dybuk Konrada T. Lewandowskiego, Oko Jelenia Andrzeja Pilipiuka, Avenging Angels Mary Stanton
- Postać Samsona Miodka w powieści Lux perpetua Andrzeja Sapkowskiego
- Film Demon (2015) w reżyserii Marcina Wrony
