Drzwi Gnieźnieńskie
Drzwi Gnieźnieńskie, znane także jako Drzwi św. Wojciecha, to unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej, wykonany w XII wieku. Osadzone w portalu wewnętrznym kruchty południowej bazyliki prymasowskiej w Gnieźnie, przedstawiają życiorys św. Wojciecha.
Historia
Drzwi zostały stworzone dla romańskiej budowli konsekrowanej w 1097 roku. W późniejszych latach były przenoszone między różnymi lokalizacjami katedry. Chociaż lokalne tradycje przypisywały ich fundację Bolesławowi Krzywoustemu, badania wskazują na datację między 1175 a 1200 rokiem, z inicjatywą księcia Mieszka III Starego oraz arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Twórcy
Wykonanie Drzwi przypisuje się kilku artystom, co potwierdzają nieczytelne napisy oraz różnice w technice. Najbardziej widoczny jest napis „Luitinus vel Latinus Me Fecit”, sugerujący udział artysty o imieniu Luitinus lub Latinus. Możliwe jest także czeskie pochodzenie Drzwi, z analogiami do miniatur czeskich z około 1100 roku.
Wzór
Kompozycja Drzwi Gnieźnieńskich może być inspirowana relikwiarzem św. Heriberta z Kolonii. Stylistyczne podobieństwa wskazują na zapożyczenia z ornamentyki oraz motywów roślinnych i fantastycznych zwierząt, które są typowe dla tamtych czasów. Zamiast tradycyjnych przedstawień biblijnych, Gnieźnieńskie drzwi ukazują życie św. Wojciecha.
Wygląd i charakterystyka
Drzwi składają się z dwóch skrzydeł o nierównych wymiarach, wykonane ze stopu miedzi, cyny i ołowiu. Proces wytwarzania, oparty na odlewie woskowym, ujawnia techniczne niedoskonałości, a ornamentyka zdobiona jest licznymi motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Drzwi zawierają 64 wyobrażenia zoomorficzne oraz dziewięć kwater z scenami z życia św. Wojciecha.
Opis kwater
- Narodziny św. Wojciecha – scena z położną i noworodkiem.
- Ofiarowanie św. Wojciecha – rodzice przynoszą chore dziecko do kościoła.
- Rodzice oddają św. Wojciecha na naukę do Magdeburga – spotkanie z przełożonym szkoły.
- Modlitwa św. Wojciecha – nocna modlitwa w obliczu zgonu biskupa Dytmara.
- Nadanie godności biskupiej przez Ottona II – historyczne wydarzenie z 983 roku.
- Śmierć męczeńska św. Wojciecha – przedstawienie męczeństwa świętego.
- Przeniesienie zwłok św. Wojciecha – kondukt z ciałem świętego.
Symbolika
Sceny na Drzwiach można interpretować w kontekście narodzin wojciecha zarówno dla świata, jak i dla nieba. Elementy bordiury mogą symbolizować znaki zodiaku oraz odwoływać się do mitologii Herkulesa, wskazując na bogate powiązania ikonograficzne i symboliczną treść przedstawień.
