Demiurg – definicja i znaczenie
Demiurg, pojęcie wywodzące się z języka greckiego (dēmiourgós), oznacza istotę boską odpowiedzialną za stworzenie świata materialnego. Może być postrzegany jako metafora opisująca siłę sprawczą w przyrodzie. W filozofii Platona demiurg pełnił kluczową rolę jako twórca, porządkujący istniejącą materię, a jego znaczenie zostało później reinterpretowane przez gnostyków.
Geneza pojęcia
Słowo demiurg oznacza rzemieślnika lub urzędnika i występuje w literaturze starożytnej, m.in. w „Odysei”. Platon nadał mu nowe, filozoficzne znaczenie, utożsamiając go z twórcą materialnego świata.
Platon i jego interpretacja
W pracach Platona demiurg tworzy świat poprzez porządkowanie chaosu, inspirując się idealnym światem idei. Jest bytem świadomym i dobroczynnym, różniącym się od gnostyckiego demiurga, który jest osobowym bytem niedoskonałym.
Filozofia starożytna
W dalszym rozwoju filozofii figura demiurga była marginalizowana. Stoicy i medioplatonicy reinterpretowali pojęcie, nadając mu nowe znaczenia, a Plotyn całkowicie odrzucił ideę demiurga na rzecz innej koncepcji kosmologicznej.
Gnostycyzm
W gnostycyzmie demiurg jest bytem osobowym, często złośliwym, odpowiedzialnym za stworzenie niedoskonałego świata materialnego. Utożsamiany z Jahwe, demiurg w gnostycyzmie jest postrzegany jako źródło zła, a dusze ludzkie mają szansę na wyzwolenie poprzez gnozę.
Ezoteryzm i chrześcijaństwo
W tradycji ezoterycznej demiurg był interpretowany jako Lucyfer, a wczesne chrześcijaństwo, zainspirowane gnostycyzmem, łączyło ideę demiurga z Logosem, współtworzącym świat z Bogiem. Orygenes był jednym z myślicieli, którzy nawiązywali do tej koncepcji.
Późniejsze odwołania
W nowożytnej filozofii pojęcie demiurga nie cieszyło się już taką popularnością, chociaż pojawiało się w różnych kontekstach kulturowych. William Blake w swoich dziełach nawiązał do demiurga, tworząc postać Urizena, a w kulturze popularnej figura ta była obecna w literaturze i grach komputerowych.
Podsumowanie
Demiurg, jako figura filozoficzna, przeszedł znaczną ewolucję, od twórcy świata w myśli Platona, przez złośliwego kreatora w gnostycyzmie, po różnorodne interpretacje w tradycji ezoterycznej i kulturze popularnej. Jego rola w historii myśli filozoficznej i religijnej pozostaje istotna, ukazując złożoność pojmowania stwórcy w różnych kontekstach historycznych.
