Dekadentyzm – definicja i kontekst
Dekadentyzm, z francuskiego décadence oznaczającego „chylenie się ku upadkowi”, to nurt światopoglądowy i artystyczny, który rozkwitł w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku. Charakteryzował się przekonaniem o kryzysie tradycyjnych form kultury zachodniej, będącym wynikiem urbanizacji i industrializacji, co prowadziło do erozji więzi społecznych oraz kwestionowania norm moralnych.
W Francji dekadentyzm pokrywał się z symbolizmem, a w Wielkiej Brytanii z estetyzmem. Kluczową postacią tego nurtu był francuski poeta Charles Baudelaire oraz jego zbiór wierszy Kwiaty zła.
Terminologia i historia
Pojęcie „dekadentyzm” pojawiło się już w XVIII wieku, w kontekście poezji końca starożytności. Na początku miało charakter pejoratywny, ale w XIX wieku zaczęto nadawać mu pozytywne znaczenie. Wśród francuskich poetów, takich jak Baudelaire, Verlaine czy Rimbaud, termin ten zyskał popularność. W 1886 roku Anatole Baju założył czasopismo Le Décadent, które przyczyniło się do popularyzacji tego pojęcia.
Dekadentyzm był także inspirowany romantyczną powieścią gotycką oraz twórczością Edgara Allana Poe i Thomasa de Quincey’a. Uważa się, że „biblią dekadentyzmu” jest powieść Na wspak Jorisa-Karla Huysmansa.
Filozofia dekadentyzmu
Filozoficzne korzenie dekadentyzmu sięgają prac Schopenhauera i Nietzschego. Nurt ten opierał się na lęku przed postępem technicznym oraz przekonaniu o nadchodzącej zagładzie cywilizacji. Wyznawcy dekadentyzmu wierzyli w kryzys wartości moralnych i społecznych, a ich twórczość odzwierciedlała apatię oraz poczucie bezsensu ludzkiej egzystencji.
Dekadentyzm w Polsce
W Polsce dekadentyzm był przyjmowany z rezerwą, a jego popularność wzrosła dopiero w latach 80. XIX wieku. Polscy dekadenci, tacy jak Stanisław Przybyszewski, wykreowali obraz refleksyjnego egocentryka, który sprzeciwiał się kulturze mieszczańskiej. Ich twórczość często odnosiła się do zjawisk parapsychicznych i spirytyzmu.
Dekadentyzm w modernizmie i literaturze
Dekadentyzm stał się kluczowym nurtem modernizmu, wpływając na wielu twórców, zarówno francuskich, jak i polskich, w tym Kazimierza Przerwę-Tetmajera i Leopolda Staffa. Problematykę dekadentyzmu poruszyli również polscy pisarze, tacy jak Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz i Marian Gawalewicz.
