Czynnikowa teoria osobowości Raymonda Cattella
Czynnikowa teoria osobowości Raymonda Cattella, znana jako teoria cech indywidualnych, opiera się na analizie czynnikowej i jest jedną z najbardziej rozwiniętych teorii osobowości. Cattell posługuje się metodami statystycznymi do identyfikacji wielu konstrukcji teoretycznych, które opisują osobowość poprzez zachowanie. Kluczowym pojęciem w tej teorii jest „cecha”, która stanowi fundament dla innych pojęć.
Osobowość
W teorii Cattella osobowość to:
- złożona i zróżnicowana struktura cech,
- profil uwzględniający różnorodne czynniki wpływające na zachowanie,
- możliwość przewidywania działań jednostki w określonych sytuacjach.
Wzór opisujący zachowanie
Z = f (S1T1 + S2T2 + S3T3 …)
gdzie: T to cecha, S to sytuacja.
Cechy
Podział cech na powierzchniowe i źródłowe
Cecha źródłowa jest podstawowym elementem, który wyjaśnia różnorodne przejawy zachowań. Dzieli się na:
- Cechy konstytucjonalne – dziedziczne, wrodzone, o charakterze fizjologicznym.
- Cechy ukształtowane przez środowisko – wynikające z wpływów zewnętrznych, związane z kulturą i instytucjami społecznymi.
Cechy źródłowe dzielą się na dynamiczne (motywacyjne) i zdolnościowe (efektywność działania), natomiast cechy powierzchniowe są wynikiem interakcji cech źródłowych.
Podział cech według form ich przejawiania się
- Cechy dynamiczne – motywujące do działania, obejmujące postawy, ergów i sentymenty.
- Cechy zdolnościowe – związane z efektywnością działania (np. inteligencja).
- Cechy temperamentalne – dotyczące wrażliwości emocjonalnej.
Źródła danych o osobowości
- Dane L – dokumentacja życia, obserwacje zachowań w społeczeństwie.
- Dane Q – kwestionariusze samoopisowe, przedstawiające własne postrzeganie zachowania.
- Dane T – testy obiektywne, oceniające zachowanie w specjalnych sytuacjach.
Pojęcie Ja
Według Cattella, Ja to sentyment integrujący różne ergów i sentymenty. Odgrywa kluczową rolę w osobowości, umożliwiając zaspokojenie życiowych zainteresowań oraz kontrolowanie innych struktur psychicznych.
