Chazarowie
Chazarowie, znani również jako Kozarowie, to turecki lud koczowniczy, którego historia sięga VI wieku n.e. Ich tereny obejmowały Stepy Pontyjsko-Kaspijskie, rozciągające się między północnym Kaukazem, Krymem oraz Morzem Kaspijskim. Ich działalność koncentrowała się na pasterstwie, handlu i łupieżczych wyprawach, a ich ziemie stanowiły kluczowe szlaki handlowe, w tym Jedwabny Szlak.
Historia
Chazarowie przybyli z Azji i zajęli północny Dagestan, gdzie weszli w skład związku plemiennego Sabirów. W VI wieku nawiązali sojusz z kaganatem zachodniotureckim. W latach 630-650 pokonali plemiona protobułgarskie, co doprowadziło do utworzenia Kaganatu Chazarskiego, złożonego z różnych etniczności, w tym Alanów i Goców, ze stolicą w Semender, później przeniesioną do Itil.
W VIII wieku kaganat osiągnął szczyt potęgi, obejmując tereny między Morzem Kaspijskim a Dnieprem. W tym czasie rozwijały się miasta na szlakach handlowych, a rzemiosło oraz rolnictwo zyskały na znaczeniu. Chazarowie prowadzili ekspansję, w tym działania wojenne z Bizancjum i Arabami.
W IX wieku, po przyjęciu judaizmu jako religii państwowej, Chazarowie stanęli w obliczu wewnętrznych konfliktów, które osłabiły ich pozycję. W 965 roku Kaganat uległ rozbiciu przez księcia kijowskiego Światosława, co zmusiło Chazarów do migracji na zachód, a ich ostatnie ślady zniknęły w XIII wieku.
Religia
Chazarowie charakteryzowali się tolerancją religijną. Pierwotnie wyznawali animizm i szamanizm, z czasem przyjmując elementy islamu i chrześcijaństwa. W VII wieku, pod wpływem Arabów, część elit przyjęła islam, jednak kaganat wprowadził judaizm jako oficjalną religię w IX wieku, co doprowadziło do konfliktów wewnętrznych. Władca Bulan, który przeszedł na judaizm, narzucił tę wiarę poddanym, co doprowadziło do marginalizacji innych religii.
Udział w etnogenezie Żydów
Chazarowie mogą mieć częściowy udział w etnogenezie Żydów krymskich, a niektórzy badacze sugerują, że istnieje związek między Chazarami a Karaimami. Kontrowersyjne tezy sugerują, że Żydzi aszkenazyjscy mogą być potomkami Chazarów, podczas gdy Żydzi mizrachijscy wywodzą się od starożytnych Izraelitów.
Inspiracje w literaturze
- Milorad Pavić: Słownik chazarski, Warszawa: Tchu Dom Wydawniczy, 2004.
- Marek Halter: Chazarski wiatr, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003.
