Brodnica

border
|dewiza =
|województwo = kujawsko-pomorskie
|powiat = brodnicki
|gmina =
|data założenia =
|prawa miejskie = 1298
|stanowisko zarządzającego =
|zarządzający = Jarosław Radacz
|powierzchnia = 23,15
|wysokość =
|rok = 31.12.2022
|liczba ludności = 28 429
|gęstość zaludnienia = 1228
|strefa numeracyjna = 56
|kod pocztowy = 87-300 do 87-302
|tablice rejestracyjne = CBR
|kod mapy = powiat brodnicki
|współrzędne = 53°15′35″N 19°23′44″E
|TERYT = 0402011
|SIMC = 0982954
|hasło promocyjne =
|adres urzędu miasta = ul. Kamionka 23
87-300 Brodnica
|commons = Category:Brodnica
|wikinews =
|wikicytaty =
|wikisłownik = Brodnica
|www = http://www.brodnica.pl
|bip = http://bip.brodnica.pl/
}}
Brodnica (; , Strasburg an der Drewenz) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu brodnickiego. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.
Według danych GUS z 31 grudnia 2022 roku Brodnica liczyła 28 429 mieszkańców. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy oraz Pojezierza Dobrzyńskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2015 Brodnica ma obszar 23,15 km², w tym:
* użytki rolne: 32.26%
* użytki leśne: 8,5%
Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2022 roku, w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27 731 w roku 2010 i do roku 2015 utrzymywała się mniej więcej na podobnym stałym poziomie. W 2015 roku miasto miało 28 471 mieszkańców.
Piramida wieku mieszkańców Brodnicy w 2014 roku.

Przyroda

Brodnica leży na terenie Pojezierza Brodnickiego. W jego centralnej części w 1985 roku utworzono Brodnicki Park Krajobrazowy. Jest to region wyjątkowo atrakcyjny turystycznie. Obejmuje swymi granicami obszary o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Powierzchnia parku wynosi 16 685 ha. Ponad 60% powierzchni Parku zajmują lasy, a 10% wody. Znajduje się tutaj około 60 jezior, w tym 6 o powierzchni ponad 100 ha. W 2005 roku doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000).
Brodnicki Park Krajobrazowy znajduje się na terenie gmin: Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Kurzętnik i Biskupiec.
O wysokiej randze przyrodniczej obszaru świadczy występowanie 9 rezerwatów przyrody. Bogata jest fauna Pojezierza, a w szczególności awifauna. Największymi osobliwościami są: orlik krzykliwy, bocian czarny i bielik, a także kania rdzawa, żuraw, kormoran czarny, czapla siwa, bąk i zimorodek.

Plik:Brodnica.jpg|Rzeka Drwęca w Brodnicy
Plik:Bagienna Dolina Drwęcy.jpg|Bagienna Dolina Drwęcy
File:Brodnica County, Poland – panoramio.jpg|Jezioro Bachotek w pobliżu Brodnicy
Plik:PL Jezioro Zbiczno.jpg|Jezioro Zbiczno w pobliżu Brodnicy

Historia

]]
Pierwotnie tereny te należały do Polski wczesnopiastowskiej. Najstarszą częścią miasta jest leżące na lewym brzegu Drwęcy Michałowo, gdzie już od XII wieku istniała komora celna i kasztelania należąca do książąt mazowieckich i kujawskich w okresie rozbicia dzielnicowego Polski. Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263 roku. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298 roku. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym, a druga umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta.
Ziemie na lewym brzegu Drwęcy w okolicach Michałowa stały się w 1303 roku własnością zakonu krzyżackiego. Książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowską Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę. Krzyżacy ostatecznie wykupili ją od książąt kujawskich w 1317 roku.
Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta pochodzi z 1298 roku, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317 roku.
]]
Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310 roku. W 1320 roku rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370 roku. Najprawdopodobniej w 1305 roku rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339 roku. Trzy dni przed Małgorzatą [tj. 13 lipca] 1388 roku (…) był tak duży deszcz na obszarze Prus, że na skutek powodzi m.in. w Brodnicy zostały zniszczone młyny. W 1415 roku budowniczy Nikolaus Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 roku powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej. Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868 roku, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.
Mieszkańcy Brodnicy rozpoczęli bunty przeciwko władzy krzyżackiej i w 1454 roku uznali władzę króla Polski nad miastem (podobnie jak w m.in. Toruniu czy Chełmnie), co rozpoczęło wojnę trzynastoletnią. W 1466 roku, wskutek postanowień pokoju toruńskiego po zakończeniu wojny trzynastoletniej, Brodnica wraz z całą ziemią chełmińską weszła w skład Polski. W 1481 roku starostwo brodnickie od Kazimierza Jagiellończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz, szlachcic małopolski herbu Starykoń.
Jako miasto królewskie stała się siedzibą starostów pochodzących z wybitnych polskich rodów (np. Mikołaj i Rafał Działyńscy oraz Zofia Zamoyska – siostra Jana Zamoyskiego). Od początku XVII wieku starostwo brodnickie nadawane było członkom rodziny królewskiej.
W latach 1553 i 1661 miasto zostało zniszczone podczas pożarów.
]]
Królewna Anna Wazówna objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 roku. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Ponieważ w odróżnieniu od swojego królewskiego brata Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika była oddaną luteranką, powodowało to częste niesnaski na dworze, którego nie cechowała szeroko pojęta tolerancja religijna. Jej wybór co do miejsca przenosin, w którym mogłaby bez przeszkód żyć i głosić swoje poglądy, padł na Brodnicę, w której jeszcze dwa lata wcześniej żył i tworzył znany polski działacz protestancki Erazm Gliczner, pisarz i reformator religijny, pedagog, jeden z twórców zgody sandomierskiej z 1570 roku. Istniał tu zbór luterański pod patronatem królewny Anny Wazówny, po jej śmierci został zamknięty.
Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką.
W dniu 5 października 1628 roku po oblężeniu polski garnizon pod dowództwem kapitana La Montaigne poddał miasto wojskom szwedzkim, za co hetman Koniecpolski skazał kapitana na karę śmierci.
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Brodnica znalazła się pod panowaniem Królestwa Prus (zabór pruski). Później, po wyzwoleniu, w latach 1806–1815 należała do Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie po ustaleniach kongresu wiedeńskiego, w 1815 roku, ponownie znalazła się pod zaborem pruskim. Ograniczyło to częściowo jej rozwój, ponieważ niedaleko Brodnicy biegła granica zaboru pruskiego i rosyjskiego.
, na pierwszym planie pomnik powstańca listopadowego]]
Maciej Rybiński ostatni wódz naczelny powstania listopadowego 5 października 1831 roku przekracza z oddziałem 20-tysięcznej armii granicę z Prusami (rosyjsko-pruską) w okolicach Jastrzębia. Zostaje internowany wraz z armią, władzami powstańczymi i z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim oraz członkami sejmu i licznymi politykami w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy gdzie przebywał do 12 października. Nagła wizyta tak wielkich mas wojska w niewielkim mieście powoduje nagły, niekontrolowany wzrost cen artykułów żywnościowych oraz ich braki. Kolejną konsekwencją przemarszów wojsk i prowadzenia działań wojennych jest epidemia cholery, która wybucha m.in. w okolicach miasta, a którą przywlekli rosyjscy żołnierze tłumiący powstanie listopadowe.
Wybuch I wojny światowej (1914-1918) ożywił dążenia niepodległościowe wśród mieszkańców Brodnicy. Brodnica do Polski powróciła po okresie zaborów w styczniu 1920 na mocy traktatu wersalskiego (1919). Wyzwolona spod zaboru pruskiego została przez wojska generała Hallera.
– plan]]
15 sierpnia 1920 roku w wyniku kontrofensywy wojsk bolszewickich Brodnica zostaje zdobyta. Przez trzy sierpniowe dni miasto pozostaje pod ich okupacją. 18 sierpnia dochodzi do bitwy pod Brodnicą, w wyniku której dzięki poświęceniu żołnierzy wielkopolskich i pomorskich dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i rtm. Ignacego Mielżyńskiego miasto zostaje wyzwolone, a wojska 12 Dywizji Strzeleckiej okupujących miasto pokonane.
We wrześniu 1921 roku miasto liczyło 11 903 mieszkańców. W XX-leciu międzywojennym Brodnica zostaje miastem garnizonowym, na terenie którego stacjonuje 67 Pułk Piechoty. Z powodu bliskości granicy z Niemcami staje się także miastem pogranicza.
W pierwszych dniach września 1939 roku Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką. Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostało wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Lucyna Langer szacuje, iż w latach 1939–1945 Niemcy zamordowali ok. 650 mieszkańców powiatu brodnickiego, przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy. Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok. 1000. Najwięcej ofiar pochłonęła tzw. akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939 roku. Niemcy aresztowali wówczas ok. 450–500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości. Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek (Brzezinki) w gminie Zbiczno.
]]
Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej, której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945. Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń. W pierwszych miesiącach 1945 roku miasto stało się siedzibą sztabu 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstantego Rokossowskiego. Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano, a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób – w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji.
W epoce Polski Ludowej miasto stało się ośrodkiem przemysłowym, powstała fabryka żelatyny, zakłady mięsne, mleczarnia, młyn, tartak, cegielnia i zakłady przemysłu drzewnego.

Starostowie Brodnicy w I RP

Zabytki

]]
* gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285 roku, budowa prezbiterium ukończona w 1320 roku, do ok. 1370 roku budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)
* ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w., rozbudowywanego w 4 ćw. XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 roku; zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
* fragment ratusza z końca XIV w.
* na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.
* fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
* spichlerze barokowe z XVII w.
* barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752–1761 i klasztor
* dawny kościół ewangelicki Matki Bożej Królowej Polski z ok. 1850 roku, według projektu Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)
* kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący
* rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
* wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 roku częściowo rozebrana
* zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

Muzea

– jedna z siedzib brodnickiego muzeum]]
Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy. Od 1989 roku nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy. Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów: archeologii, historii, etnografii i przyrody, obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki.
Oddziały brodnickiego muzeum:
* Spichlerz, ul. św. Jakuba 1
* Piwnice zamkowe, ul. Zamkowa 1
* Brama Chełmińska (galeria „Brama”), ul. Mały Rynek 4
* Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego, ul. Kamionka

Gospodarka

Jednym z największych zakładów przemysłowych na terenie Brodnicy jest Wasiak S.A., produkujący tłumiki i filtry do samochodów. Przemysł spożywczy reprezentuje Vobro – producent wyrobów czekoladowych, Brodnickie Zakłady Żelatyny Sp. z o.o. – hegemon w produkcji żelatyny w Polsce, mleczarnia BROMILK Sp. z o.o. Mleczarskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe. Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego – działają tu takie firmy jak Henri Lloyd, którego współtwórcą był Henryk Strzelecki czy VITO, rozwija się przemysł drzewny, meblarski (Sits, Stolkar, Vidox) oraz opakowaniowy i poligraficzny (WOK – Wytwórnia Opakowań Kartonowych, Samindruk Sp. z o.o., Drescher, Multi). Znajdują się tu także Vorwerk Autotec Polska sp. z o.o., Seni SA, Cofresco Poland Sp. z o.o. Manufacturing Sp.k., Saminex Sp. z o.o. – producent elementów z elastomerów.

Transport

Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:
* droga krajowa nr 15 (Olsztyn)-Ostróda-Brodnica-Toruń-Gniezno-Krotoszyn-Trzebnica-(Wrocław).
Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem (droga wojewódzka nr 560), Jabłonowem Pomorskim (droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem (droga wojewódzka nr 544).

Transport drogowy

Większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 omijając ścisłe centrum miasta za pomocą otwartej 25 czerwca 2016 roku tzw. dużej obwodnicy Brodnicy. Nowy odcinek drogowy ma 1,5 km długości i znacznie skraca czas przejazdu z Torunia w kierunku Olsztyna. W ramach realizowanej inwestycji wybudowano m.in. nową jezdnię drogi nr 15, estakadę nad ul. Wiejską, torami PKP i terenami zalewowymi rzeczki Brodniczki.
Nowa obwodnica Brodnicy łączy się za pomocą ronda Toruńskiego z tzw. małą obwodnicą otwartą we wrześniu 2010 roku. W ramach, której wybudowano przeprawę mostową na Drwęcy, łączącą drogę krajową nr 15 (ul. Sądowa) z drogą wojewódzką nr 560 (ul. Podgórna).

Mosty

Szeroka rzeka Drwęca, nad którą leży Brodnica, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen. Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta. Obecnie w Brodnicy jest pięć mostów drogowych w tym jeden w obrębie jednostki wojskowej niedostępny dla ruchu kołowego, dwa kolejowe oraz cztery kładki dla pieszych. Jeden most drogowy jest częścią tzw. małej obwodnicy miasta (Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa).

Kolej

Z Brodnicy kursują bezpośrednie pociągi Arriva jako osobowy do Torunia Głównego, Grudziądza, Bydgoszczy Głównej, Laskowic Pomorskich, natomiast pociągi PKP Intercity jako TLK do Gdyni Głównej i Katowic.

Komunikacja miejska

Komunikacja autobusowa w Brodnicy składa się z 5 linii (1, 2, 3, 4, 5). Obsługuje je PGK sp. z o.o. W wyniku decyzji Rady Miejskiej od 1 marca 2016 roku jest ona bezpłatna dla pasażerów. Likwidacja odpłatności (przejazd kosztował 2,50 zł) zmniejszyła dochody miasta o 300 tys. zł.

PKS

Na terenie miasta znajduje się nowoczesny dworzec autobusowy mający swoją siedzibę przy ul. Sądowej. Ponownie otwarty został po kompleksowej przebudowie w 2014 roku. Jest on elementem Centrum handlowo-komunikacyjnego Dekada. Dworzec obsługuje połączenia krajowe.

Ścieżki rowerowe

W Brodnicy w 2017 roku było kilkanaście km ścieżek rowerowych; obejmują one tylko pięć ulic miasta: Podgórną, Aleję Leśną, Aleję Józefa Piłsudskiego (Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową) oraz Niskie Brodno i Wczasową.
Na początku grudnia 2015 roku nastąpiło uroczyste otwarcie najdłuższej ścieżki rowerowej łączącej Brodnicę ze Zbicznem (ścieżka ma swój początek przy ul. Niskie Brodno). Trasa ta ma ponad 8 km długości (2,5 m szerokości). Powstały wzdłuż niej trzy przystanki autobusowe z zatoczkami oraz miejsca postojowe dla rowerzystów, gdzie można postawić rower i odpocząć przy stołach z ławeczkami. Budowa kosztowała ponad 4 mln 630 tys. złotych. Z tego równe dwa miliony złotych pozyskano z urzędu marszałkowskiego. Powiat, miasto Brodnica i gmina Zbiczno dołożyły po ponad 746 tys. złotych, a gmina wiejska Brodnica – ponad 394 tys. złotych.
Miasto Brodnica oraz okoliczne gminy planują budowę kolejnych odcinków ścieżek rowerowych, m.in. planowana jest ścieżka na trasie Brodnica-Osiek. Wykonanie ww. planów zależeć jednak będzie od ilości pozyskanych środków zewnętrznych i własnych możliwości budżetowych gmin.

Współpraca z innymi samorządami

]]
Brodnica jest członkiem: Związku Gmin Północnego Mazowsza, Stowarzyszenia Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego, Związku Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności, Stowarzyszenia wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego, Związku Powiatów Polskich, Zielonych Płuc Polski

Podział administracyjny

Osiedla Brodnicy:
# Michałowo
# Stare Miasto
# Chrobrego
# Gdynia
# Grażyny
# Grunwald Pierwszy
# Grunwald Drugi
# Grunwald Trzeci
# Karbowskie
# Matejki
# Mieszka I
# Morskie Oko
# Niskie Brodno
# Nowa Kolonia
# Ustronie
# Wyspiańskiego

Plik:Center of Brodnica.JPG|Stare Miasto
Plik:Brodnica widziana z wieży dawnego zamku – panoramio (14).jpg|Stare Miasto
Plik:Brodnica, Duży Rynek (2).JPG|Duży Rynek
Plik:Brodnica – Brama Chełminska – panoramio (1).jpg|Mały Rynek w Brodnicy

Opieka zdrowotna

* Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego (Szpital Powiatowy) w Brodnicy położony jest przy ul. Wiejskiej 9. W maju 2016 roku zakończyła się pełnym powodzeniem jego całościowa przebudowa i rozbudowa (30 maja 2016 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi). Obiekt powiększył się prawie dwukrotnie oraz wzbogacił o nowy sprzęt medyczny, którego fundatorami zostały także gminy wchodzące w skład powiatu. Cała inwestycja kosztowała 43,5 mln zł. Blisko połowa tych pieniędzy pochodziła z Regionalnego Programu Operacyjnego, ponad jedną czwartą kosztów poniósł sam szpital, a niewiele mniej zapewnił powiat brodnicki, który od początku do końca prowadził tę inwestycję. Warto także wspomnieć, że ww. przebudowa i rozbudowa trwała tylko półtora roku przy stale działającym i przyjmującym pacjentów szpitalu co stanowi ewenement na skalę światową. Obecnie szpital w Brodnicy jest jednym z najnowocześniejszych w Polsce, zapewniając pacjentom komfortowe warunki leczenia.
* [http://zozbrodnica.pl Szpital Powiatowy w Brodnicy] na zozbrodnica.pl
Szpital posiada następujące oddziały:
** Szpitalny Oddział Ratunkowy
** Oddział Wewnętrzny
** Oddział Chirurgii Ogólnej
** Oddział Urazowo-Ortopedyczny
** Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
** Oddział Położniczo-Ginekologiczny
** Oddział Dziecięcy
** Oddział Neonatologii
** Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy
na Stadionie Miejskim OSiR w Brodnicy]]
* Poradnie Specjalistyczne:
** Poradnia Chirurgii Ogólnej
** Poradnia Urazowo-Ortopedyczna
** Poradnia Położniczo-Ginekologiczna
** Poradnia Preluksacyjna
** Poradnia Patologii Noworodka
** Poradnia Profilaktyki Onkologicznej z Gabinetem USG
** Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy
** Poradnia Diabetologiczna
** Poradnia Zdrowia Psychicznego
** Poradnia Psychologiczna
** Poradnia Rehabilitacji Medycznej
** Zakład Fizykoterapii
* Pracownie:
** Pracownia Endoskopowa
** Pracownia RTG
** Pracownia TK
** Pracownia USG
** Pracownia Mammograficzna
** Pracownia Rehabilitacji
* Laboratorium:
** Laboratorium Analityczne
stanowi element Szpitala Powiatowego, z którym jest połączone.]]
* Ratownictwo Medyczne:
** Zespół Ratownictwa Specjalistycznego
** Zespoły Ratownictwa Podstawowego
* Inne oddziały:
** Nocna i Świąteczna Opieka Zdrowotna (POZN)
** Blok Operacyjny
** Apteka Szpitalna
* Lądowisko sanitarne dla śmigłowców
* Dom Pomocy Społecznej przy ulicy Wiejskiej 1
Na terenie miasta zlokalizowanych jest także wiele aptek i przychodni zdrowia.

Edukacja

Przedszkola

* Przedszkole nr 6
* Przedszkole nr 8
* Przedszkole nr 9
* kilka placówek przedszkoli niepublicznych

Szkoły podstawowe

* Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
* Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
* Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Jagiełły
* Szkoła Podstawowa nr 4 im. 700-lecia Brodnicy
* Szkoła Podstawowa nr 5 (specjalna)
* Szkoła Podstawowa nr 7 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
* Społeczna Szkoła Podstawowa (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)

Szkoły muzyczne

* Państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia im. Fryderyka Chopina (administrowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

Gimnazja

W wyniku reformy edukacji z 2017 roku gimnazja w Polsce zostały zlikwidowane. Brodnickie Gimnazjum nr 1 stało się ponownie Szkołą Podstawową nr 3, natomiast Gimnazjum nr 2 zostało zlikwidowane.

Szkoły ponadpodstawowe

* I Liceum Ogólnokształcące im. Filomatów Ziemi Michałowskiej
* III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
* Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w skład którego weszły takie szkoły jak: Technikum Ekonomiczne, Technikum Informatyczne, Technikum Budowlane, Technikum Mechatroniczne, Technikum Logistyczne, Technikum Organizacji Reklamy, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych, Technikum Hotelarskie, Technikum Mechanizacji Rolnictwa i Agrotroniki, technikum Architektury Krajobrazu oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na Alei Leśnej.

Szkoły Policealne

* Szkoła Policealna na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

Szkoły wyższe

* Wydział zamiejscowy Społecznej Akademii Nauk z Łodzi

Biblioteki

– siedziba główna Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej, ul. Zamkowa 1]]
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 roku uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa. Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie, których dziś jest IV:
* Filia nr 1 ul. Wyspiańskiego 10A
* Filia nr 2 ul. Łyskowskiego 4a/1a
* Filia nr 3 ul. Wiejska 9
* Filia nr 4 ul. Kazimierza Wielkiego 8 B
Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.
Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy przy ul. Matejki 5 (W stanie likwidacji)

Wspólnoty wyznaniowe

zwany Klasztorkiem]]
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki

* parafia św. Katarzyny,
* parafia Niepokalanego Poczęcia NMP (przy klasztorze franciszkańskim – sanktuarium św. Antoniego),
* parafia MB Fatimskiej,
* parafia Jezusa Miłosiernego.

Kościół Ewangelicko-Augsburski

* filiał Brodnica Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie

Kościół Zielonoświątkowy

* zbór Kościoła Zielonoświątkowego

Świadkowie Jehowy

* Świadkowie Jehowy: zbór Brodnica–Południe; zbór Brodnica–Północ (w tym grupa ukraińskojęzyczna)

Cmentarze

na cmentarzu wojskowym w Brodnicy]]
Jednym z najstarszych znanych nam cmentarzy w Brodnicy był cmentarz ewangelicki, którego lokalizacja odpowiada położeniu dzisiejszego Placu Erazma Glicznera (Gliczner został na nim pochowany w 1603 roku). Jego teren został podarowany współwyznawcom w 1599 roku przez starościnę brodnicką Zofię Działyńską. Cmentarz zamknięto w 1798 roku z powodu jego zapełnienia a nowy utworzono na Piaskach (cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej). Trzecią najstarszą nekropolią miasta jest cmentarz parafialny z 1805 roku.

Obecnie istniejące cmentarze na terenie miasta

* Cmentarz parafialny (otwarty)
* Cmentarz komunalny (otwarty)
* Cmentarz wojskowy (zamknięty)
* Cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej (zamknięty)
* Cmentarz ewangelicki przy ul. Karbowskiej (zamknięty)

Sport

]]
W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:
* Brodnicki Klub Sportowy Sparta – piłka nożna
* UKS GOL Brodnica – piłka nożna
* Nauczycielski Klub Sportowy Belfer – futsal
* Międzyszkolny Klub Sportowy Brodnica – piłka ręczna
* Brodnickie Towarzystwo Żeglarskie Pojezierze – żeglarstwo
* Uczniowski Klub Sportowy Pojezierze – żeglarstwo
* Uczniowski Klub Sportowy Remus – wioślarstwo
* Uczniowski Klub Sportowy Siódemka Brodnica – pływanie
* Miejski Uczniowski Klub Lekkoatletyczny Brodnica – lekkoatletyka
* Uczniowski Klub Sportowy OSiR – lekkoatletyka, tenis stołowy, tenis ziemny, kręgle, baseball, taniec, fitness
* Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Karate Shotokan – karate
* Brodnicka Akademia Aikido – aikido
* Fight Team MMA Brodnica – Mieszane sztuki walki
* Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej – szachy
W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte, jak i otwarte. Funkcję reprezentacyjną pełni oddana do użytku 8 września 2006 roku przez Urząd Miasta Brodnicy Hala widowiskowo-sportowa „Księżniczka” zwana potocznie Halą OSiR, obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na płycie boiska oraz Hala Sportowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej przy ul. Lidzbarskiej 14 oddana do użytku przez Starostwo brodnickie we wrześniu 2012 roku. Jest to pełnowymiarowa hala sportowa o powierzchni użytkowej ponad 2 tysięcy metrów kwadratowych, wyposażona dodatkowo w salę fitness i siłownię wraz z zapleczem sanitarno – magazynowym. Hala posiada także widownię z krzesełkami. Oprócz lekcji wychowania fizycznego na hali odbywają się zajęcia dodatkowe dla uczniów takie jak: piłka siatkowa, koszykówka dziewcząt i chłopców, piłka nożna halowa, zajęcia z tańca oraz ćwiczenia na siłowni.
Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej, jeden należący do OSiR-u zlokalizowany na Stadionie Miejskim wyposażanym w 945 miejsc siedzących i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1 przy ul. Matejki 5. Na terenie miasta znajdują się także dwie kręgielnie (kręgle klasyczne), skatepark, kryta pływalnia, korty tenisowe, siłownie, dwa boiska sportowe typu „Orlik”, boiska do piłki plażowej, siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy szkołach.
W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt, z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych.

Współpraca zagraniczna

* Strasburg (Uckermark) – od 1996 roku
* Kedainiai – od 1998 roku
* Chamalières – od 2003 roku
* Kristinehamn – od 2003 roku
* Koprivnica
* Sewan – od 2010 roku
* Gmina Brørup – od 1994 roku
* Gmina Hummelno En Keppel – od 1995 roku

Sąsiednie gminy

Brodnica (gmina wiejska), Bobrowo, Zbiczno