Biblia królowej Zofii
Biblia królowej Zofii, znana również jako Biblia szaroszpatacka, to najstarsze polskie tłumaczenie Starego Testamentu. Prace nad przekładem zleciła królowa Zofia Holszańska, żona Władysława Jagiełły, a głównym autorem był jej kapelan, Andrzej z Jaszowic. Rękopis ukończono w latach 1453–1455, jednak do dziś zachowały się tylko fragmenty.
Historia
Przekład oparty był na wcześniejszych tłumaczeniach czeskich, co widoczne jest w licznych czechizmach. Kodeks składał się z dwóch tomów, z których pierwszy obejmował Księgę Rodzaju aż do Księgi Psalmów, a drugi resztę Starego Testamentu. Nie ma pewności, czy przekład obejmował Nowy Testament. Rękopis był przepisywany przez co najmniej pięciu skrybów, z których tylko Piotr z Radoszyc jest znany z imienia.
Dalsze losy kodeksu
Po 1455 roku losy kodeksu są nieznane, aż do momentu, gdy w XVI wieku trafił w ręce Jana Krotoskiego. Po różnych perypetiach, w tym pożarze Leszna w 1656 roku, tom I został przewieziony na Węgry, gdzie trafił do biblioteki kolegium kalwińskiego w Sárospatak. Z biegiem lat, mimo różnych prób odnalezienia, rękopis uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej.
Opis rękopisu
Tom I początkowo liczył 470 kart, z czego do czasów współczesnych zachowało się jedynie 185 kart. Karty miały wymiary 36,5×26 cm i były zapisane w dwóch kolumnach. Pierwsza strona była zdobiona, a reszta posiadała jedynie rubrykowane tytuły ksiąg.
Późniejsze edycje
Mimo że oryginalny manuskrypt nie zachował się w całości, tekst Biblii królowej Zofii jest znany z późniejszych wydań. Wśród nich wyróżniają się:
- Transkrypcja z 1871 roku autorstwa Antoniego Małeckiego.
- Fototypiczne wydanie z 1930 roku, wydane przez Ludwika Bernackiego.
- Opracowanie z lat 1965–1971 przez Stanisława Urbańczyka i Vladimira Kyasa.
Zachowane fragmenty
Współczesne zachowane fragmenty pochodzą z drugiego tomu i znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu oraz Muzeum Narodowym w Pradze. Zawierają one m.in. fragmenty Księgi Izajasza i Księgi Daniela.
Uwagi i Przypisy
Pomimo licznych badań, Biblia królowej Zofii pozostaje jednym z najważniejszych zabytków literatury polskiej, a jej historia wciąż budzi zainteresowanie badaczy.
