Astrolabium – Definicja i Historia
Astrolabium, z greckiego ἁστρολάβον (astrolabon), oznacza „chwytający gwiazdy”. To prosty instrument astronomiczny, używany w nawigacji aż do XVIII wieku, służył do określania położenia ciał niebieskich na horyzoncie. Jest uważany za poprzednika sekstantu. Współczesna wersja astrolabium, znana jako astrolabium pryzmatyczne, została wynaleziona przez francuskiego astronoma André Danjona.
Pochodzenie i Zastosowanie
Wynalezienie astrolabium przypisuje się Hypatii, filozofce i matematyczce z IV wieku n.e., oraz Hipparchowi, greckiemu astronomowi z II wieku p.n.e. Instrument ten był wykorzystywany przez żeglarzy do określania szerokości geograficznej oraz pomiaru czasu.
Budowa Astrolabium
Podstawową częścią astrolabium była mosiężna płyta, na której wyryto:
- linie wysokości ciał niebieskich nad horyzontem,
- linie azymutu,
- koła godzinne.
Środek płyty oznaczał północny biegun nieba. Inna wersja składała się z okrągłej płyty z brązu lub cyny oraz ruchomej wskazówki z przeziernikami. Po ustawieniu płyty pionowo i wskazówki na wybrane ciało niebieskie, odczytywano kąt na podziałce na górnej części płyty.
Na płycie podstawowej umieszczano także obrotową, ażurową płytę, zwaną rete, której wskaźniki określały położenia jasnych gwiazd. Rete zawierało niecentryczne ażurowe koło ekliptyki.
Użytkowanie i Rozwój
Astrolabium było używane przez Mikołaja Kopernika oraz żeglarzy arabskich od VIII wieku. W Europie pojawiło się w XIV wieku, zyskując popularność w XV wieku. Dopiero wynalezienie sekstantu i chronometru w XVIII wieku zrewolucjonizowało nawigację, otwierając nowy rozdział w żegludze światowej.
