Andrzej Jan Niemojewski herbu Rola ps. „Lambro, Lubieniec A., Rokita” (ur. 24 stycznia 1864 w Rokitnicy, zm. 3 listopada 1921 w Warszawie) – polski poeta, pisarz i publicysta okresu Młodej Polski, religioznawca oraz społecznik.
Rodzina
Urodził się 24 stycznia 1864 w Rokitnicy pod Brodnicą w rodzinie Feliksa Niemojewskiego herbu Rola (1824–1898) i Józefy Noskowskiej ze Srzeńska herbu Łada. Dziadek od strony ojca, Józef Niemojewski (1769–1839) był starostą śremskim i generałem brygady Wojska Polskiego. Ojciec architekta Lecha Niemojewskiego (1894–1952).
Wykształcenie i twórczość
Studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie. W 1886 roku przyjęty do bractwa akademickiego (korporacji) Konwent Polonia. Twórczość Niemojewskiego była bardzo różnorodna. Obejmowała wiersze zaangażowane społecznie, historie wzorowane na materiale mitologicznym, a także nowele, rozprawy i artykuły. Pisarz zajmował się tłumaczeniami z języka francuskiego oraz wydawał tygodnik „Myśl Niepodległa”.
Znany jest także z klasycznej powieści Listy człowieka szalonego (1899), oznaczającej się humorem i dystansem w odzwierciedleniu środowiska cyganerii literackiej ówczesnego Krakowa oraz społecznego wyobcowania artysty. Twórczość pisarza oscylowała między naturalizmem a prozą poetycką.
Działalność polityczna i społeczna
Na łamach swoich artykułów Niemojewski głosił poglądy wolnomyślicielskie i antyklerykalne, a od początku XX wieku również krytykujące Żydów. Zajmował się także astrologią, był twórcą teorii o astrologicznym pochodzeniu doktryn chrześcijaństwa. Z powodu napastliwej antyreligijnej publicystyki został w 1911 roku skazany na rok pobytu w Cytadeli.
Początkowo aktywny socjalista, działacz PPS, organizator akcji oświatowych. W 1899 roku został aresztowany przez władze carskie. W trakcie rewolucji 1905 roku rzecznik strajku szkolnego. Po rewolucji poróżnił się z socjalistami, przechodząc na pozycje nacjonalistyczne i antysemickie. W latach 1906–1913 był działaczem Towarzystwa Kultury Polskiej.
Zmarł 3 listopada 1921 w Warszawie. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera N-1-38).
Twórczość literacka
Poezje, poematy, dramaty, opowiadania, szkice, krytyka literacka etc. oraz studia biblijne i prace astralistyczne
* (Z Antonim Czubryńskim:) Astralogematy cudownych nakarmień Bydgoszcz 1939. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=105998&from=FBC kopia cyfrowa] (Odbitka z Polskiego Kalendarza Astrologicznego na rok 1939. Bydgoszcz 1939 [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=129662&from=publication kopia cyfrowa])
* Bajka; Poemat w I-ej odsłonie Warszawa 1900; wyd. 2: Warszawa 1901 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18591&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Biblja a gwiazdy Sto pytań, stawionych biblistom, oraz sto odpowiedzi, dla ludzi, umiejących myśleć własną głową. Warszawa 1924 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=12366&dirids=1 kopia cyfrowa 1] [http://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication?id=30785&from=FBC kopia cyfrowa 2]; wyd. 2 pt. Biblia a gwiazdy… Warszawa 1959.
* Boruch Kraków 1907
* Bóg czy człowiek? Wybór z dzieł Andrzeja Niemojewskiego o pochodzeniu chrześcijaństwa. Warszawa 1960.
* Bóg Jezus w świetle badań cudzych i własnych Warszawa 1909.
:: – tłum. niem. (rozszerz.): Astrale Geheimnisse des Christentums, Graz 2012;
** Gott Jesus im Lichte fremder und eigener Forschungen samt Darstellung der evangelischen Astralstoffe, Astralszenen und Astralsysteme. Deutsche bearbeitete und erweiterte Ausgabe. Teil 1. München 1910 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18014&dirids=1 kopia cyfrowa]
** Gott Jesus im Lichte fremder und eigener Forschungen samt Darstellung der evangelischen Astralstoffe, Astralszenen und Astralsysteme. Deutsche bearbeitete und erweiterte Ausgabe. Teil 2 und Teil 3. München 1910 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18017&dirids=1 kopia cyfrowa]
:: – wybór ang.:
** God Jesus: the sun, moon and stars as background to the gospel stories. Abridged by Violet MacDermot and translated from the German by Anna Meuss and Violet MacDermot. London 1996.
* Czyniący sto, czyniący sześćdziesiąt i czyniący trzydzieści Przypowieść ewangieliczna o siewcy w świetle astroteozofji starochrześcijańskiej. Warszawa 1916 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=19038&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Dawność a Mickiewicz [Filozofja Mickiewicza. Liczby i godziny. Widma. Gwiazdy Mickiewicza. Tradycje improwizacji.] Warszawa – Lublin – Łódź – Poznań – Kraków [ok. 1921] [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=101587&from=&dirids=1&ver_id=&lp=18&QI= kopia cyfrowa 1] [http://www.archive.org/details/dawnomickiewicz00niemuoft kopia cyfrowa 2]
* Doba obecna w Królestwie Polskiem Kraków 1905 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17934&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Dusza żydowska w zwierciadle Talmudu Warszawa 1914; wyd. 2, uzup.: Warszawa 1920 [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=101589&from=&dirids=1&ver_id=&lp=11&QI= kopia cyfrowa]; (przedruk wyd. 2:) b. m. wyd. 1982; London, Ontario [po 1990].
* Dwa drzewa biblijne Drzewo Wiadomości Złego i Dobrego i Drzewa Wiecznego Żywota. Warszawa 1908 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17304&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Dzieje krzyża Warszawa 1908 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17305&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Dzień on, dzień gniewu Pańskiego Lwów 1902 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17866&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Epoka eunuchów nad wodami rzeki Idiglat Warszawa – Lwów 1906 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=20478&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Etyka Talmudu Warszawa 1917; wyd 2, uzup.: Warszawa 1920 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=20825&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Ewangielja Orła odczytana z gwiazd Warszawa 1912 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17811&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Familia. Dramat w 5 aktach Kraków 1901 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17937&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Gematrja i Dziady (W: Biblioteka Samokształcenia. R. 3. Warszawa 1904. S. 307–333) [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=12596&dirids=1 kopia cyfrowa 1] [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=105997&from=&dirids=1&ver_id=&lp=15&QI= kopia cyfrowa 2]
* Giordano Bruno Odczyt wygłoszony d. 17 listopada 1907 r. w „Uniwersytecie dla wszystkich” w wielkiej sali Filharmonji Warszawskiej. Warszawa 1908 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17615&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Horoskopy święte przypowieści ewangielicznych, czyli obrazy nieba globusowego, ilustrujące te przypowieści [Horoscopi sacri parabolarum evangelicarum sive Imagines caeli sphaerici has parabolas illustrantes.] Warszawa 1917 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17840&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Juljusz Słowacki Lwów 1902 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=4358&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Katechizm wolnego myśliciela Kraków 1908; Toledo, Ohio 1914.
* Ksiądz Pranajtis i jego przeciwnicy Warszawa 1914.
* Któż ten mąż? (Widzenie księdza Piotra, Dziadów cz. III, scena V). Kraków 1903 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17948&dirids=1 kopia cyfrowa 1] [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=99268&from=&dirids=1&ver_id=&lp=10&QI= kopia cyfrowa 2]
* Legendy / tytuł skonfiskowany:
** wyd. 1 (krajowe) pt. Legendy Lwów 1902 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17580&dirids=1 kopia cyfrowa]
** wyd. 2 (krajowe) pt. Tytuł skonfiskowany Lwów 1903.
** wyd. 3 (krajowe) pt. Tytuł skonfiskowany Lwów 1905 [http://www.kbc.krosno.pl/dlibra/docmetadata?id=1498&dirds=1&tab=1 kopia cyfrowa]
** pt. Legendy Chicago [ok. 1910].
** pt. Legendy Chicago [ok. 1920].
** wyd. 4 (krajowe) pt. Legendy Warszawa 1924.
* Listopad Lwów 1896 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17646&dirids=1 kopia cyfrowa]
** Wyd. 2, powiększone, pt. Listopad. (W miesiącu opadających liści). Łódź 1904 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17613&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Listy człowieka szalonego Warszawa 1899 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=584&dirids=1 kopia cyfrowa]; wyd. 2, przejrz.: Warszawa 1903; Warszawa 1954; Kraków 2004. .
** Tłum. rosyjskie: Письма ненормальнаго человэка. Moskva 1912. [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18802&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Ludzie rewolucji [Ptak. Zwidziska. Latawica. Maciej Bala. Święto Wolności. Jur. Dziennikarz. Pan Jezus w Warszawie. Quovadisiana.] Kraków 1906
* Ludzie rewolucji i inne opowiadania Warszawa 1961.
* Majówka Lwów 1895 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18838&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Mowa Andrzeja Niemojewskiego o wielkiej tradycji Rzeczypospolitej Polskiej Wygłoszona dnia 28 września 1918 w Sali Stowarzyszenia Techników. Warszawa 1918 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17943&dirids=1 kopia cyfrowa]
* O masonerji i masonach; Szkic popularny Warszawa 1906 [http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=1053&dirds=1&tab=1 kopia cyfrowa]
** (? =) Co to jest masonerya? Toledo, Ohio [ok. 1906].
* O państwowości polskiej Mowa wygłoszona 1 października 1920 r. w Warszawie. Warszawa 1920.
* O pochodzeniu naszego Boga Warszawa 1907 [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=32682&from=latest kopia cyfrowa]
* Objaśnienie katechizmu Warszawa 1907 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=1273&dirids=1 kopia cyfrowa]; Toledo, Ohio 1923.
* Odpowiedź obrońcom Brzozowskiego a oskarżycielom prasy B. m. wyd. 1909. [Wyciąg z Myśli Niepodległej. 1909. Nr 97] [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=29819&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Płanetnik; Nowela Warszawa 1911
* Poezje Kraków 1891.
* Poezje; Serja druga Kraków 1893.
* Poezje prozą (Obrazy) [Habdank. Retman. Helotka. Didomi. Ogłoszenie. Nad brzegami Dunajca. Pali się! Bajka noworoczna.] Kraków 1891 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17624&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Pokrzywy Kraków 1907
* Polonia irredenta Lwów – Kraków – Warszawa 1895–1898. 7 części:
** I. Podziemia. Lwów 1895.
** II. Łuny. Lwów 1895
** III. Ziemia obiecana. Lwów 1895
** IV. W ciszy wiejskiej. Kraków 1896
** V. Stolica. VI. Ptaki burzy. Kraków 1896
** VI. j.w.
** VII. Żołnierka naszego chłopa. Warszawa 1898 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17912&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Polonia irredenta Dwa różne wybory wierszy z cyklu „Polonia irredenta”:
** Kraków 1901
** Lwów 1907 [http://www.archive.org/details/poloniairredent00niemgoog kopia cyfrowa]
* Polonia irredenta Wrocław 1972.
* Polskie niebo Warszawa 1924 [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=112787&dirds=1&tab=2 kopia cyfrowa]
* Prawo żydowskie o gojach Warszawa 1918 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17949&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Prometeusz [Szalony bieg. Ludzie ze związanymi oczyma. Matka i dziecko.] Warszawa 1900
* Proroctwo rzezi galicyjskiej wobec historyi Kraków 1902
* Rokita; Poemat dramatyczny w sześciu aktach Kraków 1901 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17903&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Sen faraona a obie konstelacje Siedmiu Wołów [Somnium Pharaonis septemtrionesque duplices.] Warszawa 1917 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=18081&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Skład i pochód armji piątego zaboru Warszawa 1911 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17606&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Sokrates Odczyt wygłoszony d. 3-go listopada 1907 r. w „Uniwersytecie dla wszystkich” w wielkiej sali Filharmonji Warszawskiej. Warszawa 1908 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=812&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Sprawa Legend i Objaśnienia katechizmu Przyczynek do dziejów kultury w Polsce na początku XX-go stulecia. Warszawa 1909 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17647&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Sprawa spoczynku niedzielnego Warszawa 1918.
* Stanisław Wyspiański; Studjum Literackie Warszawa 1903[http://www.archive.org/search.php?query=Stanis%C5%82aw%20Wyspia%C5%84ski%3A%20studjum%20literackie%20AND%20mediatype%3Atexts kopie cyfrowe]
* Stworzenie Świata Według Biblji (Komentarz) Warszawa 1909 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17616&dirids=1 kopia cyfrowa 1] [http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/doccontent?id=2274&from=FBC kopia cyfrowa 2]
* Szopka Warszawa 1901
* Szpieg pokolenia bezimieńców B. m.wyd. 1918. [Wyciąg z Myśli Niepodległej. 1918. Nr 407] [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=29821&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Tajemnice astrologji chrześcijańskiej Warszawa 1913 [http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/doccontent?id=2277&from=FBC kopia cyfrowa]
** tłum. niemieckie: Astrale Geheimnisse des Christentums. Frankfurt am Main 1913 [http://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=49870&from=FBC kopia cyfrowa]; (?) wyd. 2: 1926.
** tłum. rumuńskie (tłumacz Dan-George Uza): Taine astrale din creștinism. Astromix, Cluj-Napoca, 2023.
* Tajemnice hierarchii rzymskiej: nietolerancya, despotyzm, pycha, obłuda i zdrajczość rzymskiego kleru, dla przestrzeżenia ludu polskiego odkryta (Na podstawie wyciągów z prasy katolickiej, mów i pism dostojników kościelnych, oraz tekstu ślubów kapłańskich i zakonnych). Chicago 1919 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=20541&dirids=4 kopia cyfrowa]
* Warum eilten die Jünger nach Emmaus? Frankfurt am Main 1911 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=17959&dirids=1 kopia cyfrowa]
** [Po polsku pt. Dlaczego uczniowie dążyli do Emmaus? W: Myśl Niepodległa. Warszawa 1911. Nr 163. S. 289–308] [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=115798&from=publication kopia cyfrowa]
* Wybór poezji Kraków 1955.
* Wybór poezyi Warszawa 1899 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=4374&dirids=1 kopia cyfrowa]
* Wybór wierszy Warszawa 1983. .
* Wybór wierszy; Z Cyklu: Polonia Irredenta B. m. wyd. 1907 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=1580&dirids=1 kopia cyfrowa] [http://www.kbc.krosno.pl/dlibra/docmetadata?id=1474&dirds=1&tab=1 kopia cyfrowa 3]
* Z pod pyłu wieków; I. Sokrates Warszawa 1906
* Z pod pyłu wieków; II. Aszur i Mucur Warszawa 1906
* Zaklęty królewicz; Baśń Warszawa 1900 [http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=4360&dirids=1 kopia cyfrowa]
Pozostałe
* Głośna sprawa sądowa Andrzeja Niemojewskiego, który wystąpił przeciwko frymarczeniu ziemią polską przez spekulantów przy pomocy żydów … (Warszawa, 20.VI.1918) Warszawa 1918.
* ’Krakowska Fronda P.P.S. [Incipit: W czasach ostatnich dwa listy otwarte narobiły w społeczeństwie naszem dużo zamętu …]. Lwów 1906. [Odbitka z Kuriera Lwowskiego. 1906. Nr 26.]
* List Andrzeja Niemojewskiego do Józefa Wiśniowskiego (07.02.1902) [http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=5693 kopia cyfrowa]
* List Andrzeja Niemojewskiego do Józefa Wiśniowskiego (05.08.1903) [http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=5694 kopia cyfrowa]
* List otwarty [Incipit: Zarząd Socjalnej Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy rozrzucił po ziemiach polskich Pańską odezwę …] (Zakopane, w Galicji d. 12 maja 1906 r.). Zakopane 1905.
* Suplikacje [Incipit: Zamilkły słowiki i fujarki na łące, zaczerniało słońce …]. B. m. wyd. 1905.
Artykuły autorstwa Andrzeja Niemojewskiego zawarte w czasopiśmie Myśl Niepodległa (1906-1921)
* Myśl Niepodległa.
Przekłady
* Ernest Renan: Żywot Jezusa. Kraków 1904; wyd. 2, przejrz.: Warszawa 1907; wyd. 3: Warszawa 1910; Łódź 1991. .
* Józef Flawjusz: Dzieje wojny żydowskiej przeciwko Rzymianom. Warszawa 1906 (reprint: Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2008 i Sandomierz 2010)
* Upton Beall Sinclair: Grzęzawisko. Warszawa 1907; Warszawa 1949.
* Friedrich Delitzsch: Babilon i Biblia. Warszawa 1907 [http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=39557&dirds=1&tab=2 kopia cyfrowa]; wyd. 2: Warszawa 1911.
* Konrad Germann: Klasztory przed sądem ludu. Warszawa 1909 [http://polona.pl/preview/4cc27c8e-862c-412f-a721-9384c2f1af50 kopia cyfrowa]
Przypisy
Bibliografia
* Andrzej Piber i Witold Stankiewicz: Andrzej Niemojewski. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 23. Wrocław 1978. S. 3–10. (Tamże dalsza literatura dotycząca A. Niemojewskiego.)
* Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Tom 15. [Hasła osobowe M-Ś]. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1977.
* Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, , s. 83, 258, 259, 280, 281 i 282
* }}
Linki zewnętrzne
* [http://www.kulturaswiecka.pl/node/217 kulturaswiecka.pl: Andrzeja Niemojewskiego Myśl Niepodległa.]
* [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2558 Mariusz Agnosiewicz: Andrzej Niemojewski. Upadek postępowca.]
* Wiersze z [https://web.archive.org/web/20131111104027/http://poezjapolska.wordpress.com/category/andrzej-niemojewski-1864-1921/ Antologii Młodej Polski]
* [http://www.sejm-wielki.pl/b/dw.60813 Potomkowie Sejmu Wielkiego]
*
* [https://polona.pl/sets?searchCategory=objectSets&page=0&size=24&sort=RELEVANCE&searchLike=Niemojewski%20Andrzej%20(1864-1921) Utwory Andrzeja Niemojewskiego] w serwisie [https://polona.pl Polona.pl]
Kategoria:Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Dorpackiego
Kategoria:Członkowie Konwentu Polonia
Kategoria:Polscy poeci
Kategoria:Polscy korporanci
Kategoria:Ludzie związani z Brodnicą
Andrzej
Kategoria:Pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie
Kategoria:Urodzeni w 1864
Kategoria:Zmarli w 1921
Kategoria:Członkowie Towarzystwa Kultury Polskiej
Kategoria:Członkowie Związku Postępowo-Demokratycznego
Kategoria:Polscy tłumacze literatury francuskojęzycznej
Kategoria:Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej
