Akcja „Wisła”
Akcja „Wisła” to operacja przesiedleńcza i pacyfikacyjna, przeprowadzona przez władze Polski Ludowej w latach 1947–1950. Jej celem była likwidacja Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) oraz Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) działających na terenie Polski. Operacja obejmowała masową deportację Ukraińców, Bojków, Dolinian, Łemków oraz rodzin polsko-ukraińskich z południowo-wschodnich terenów Polski na Ziemie Zachodnie.
Przyczyny operacji
Intensyfikacja walk między UPA a ludowym Wojskiem Polskim po II wojnie światowej, w kontekście rzezi wołyńskiej, stanowiła bezpośrednią przyczynę akcji. UPA dążyła do utworzenia niepodległego państwa ukraińskiego, co spotkało się z oporem władz polskich. Władze uzasadniały wysiedlenia koniecznością zwalczania partyzantki ukraińskiej i eliminacji bazy zaopatrzeniowej UPA.
Przygotowania do akcji
Decyzję o przeprowadzeniu akcji podjęto w Biurze Politycznym KC PPR 29 marca 1947, a rozpoczęła się ona 28 kwietnia tego samego roku. Władze polskie przygotowały listy osób przeznaczonych do wysiedlenia, a działania te były prowadzone w tajemnicy. Wysiedlenia obejmowały około 140 tysięcy osób, a formalności trwały zaledwie kilka godzin.
Przebieg akcji
Akcja „Wisła” przeprowadzona została przez Grupę Operacyjną „Wisła”, dowodzoną przez gen. Stefana Mossora. Do operacji zaangażowano ponad 20 tysięcy żołnierzy. Przesiedlenia odbywały się w punktach zbornych, a następnie transportowano ludność do stacji rozładowania. Ludność ukraińska była poddawana selekcji, a ich mienie pozostawione w domach często wykorzystywane przez wojsko.
Konsekwencje operacji
Akcja „Wisła” doprowadziła do rozbicia UPA, jednak w czasie jej trwania, wiele rodzin polskich i ukraińskich zostało pozbawionych swoich domów. W wyniku operacji, UPA straciła około 70% stanu osobowego i bazę zaopatrzeniową. Akcja ta do dziś budzi kontrowersje i jest oceniana przez historyków różnorodnie, z zarzutami o etniczną czystkę.
Współczesne oceny
- W 1990 roku Senat RP potępił Akcję „Wisła”.
- W 2002 roku Prezydent Kwaśniewski wyraził ubolewanie z powodu jej przeprowadzenia.
- W 2007 roku Światowy Kongres Ukraińców zażądał przeprosin i odszkodowań.
- W 2017 roku odbyły się obchody 70-lecia akcji, które nie miały wsparcia ze strony władz państwowych.
Akcja „Wisła” stanowi złożony temat, który wciąż wywołuje emocje i różne interpretacje w polskiej i ukraińskiej historiografii.
