|projektant =
|pierwsza wzmianka = 1212 (pieczęć),
1402 (zapis)
|wprowadzony =
|ostatnie zmiany =
|wycofany =
|commons = Category:Abdank (coat of arms)
}}
Abdank – polski herb szlachecki, noszący zawołania Abdaniec, Abdank, Awdaniec, Habdank, Hebdank. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480. Abdank jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku.
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi kaliskiej, sandomierskiej i sieradzkiej.
Abdanka używała też Krystyna Skarbek.
Opis herbu
Opis historyczny
, zawierająca opisy polskich herbów]]
Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco:
Po przetłumaczeniu:
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne min. Szymona Okolskiego, Wacława Potockiego i Marcina Bielskiego, opisuje herb:
Opis współczesny
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco:
Na tarczy w polu czerwonym łękawica srebrna.
W klejnocie samo godło.
Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.
Geneza
Najwcześniejsze wzmianki
Herb w Polsce znany z pieczęci datowanych od roku 1212 (Lupus, kasztelan kruszwicki), 1228 (Pakosław, wojewoda sandomierski i komes), 1243 (Michał, kasztelan krakowski), 1343 roku (Dobiesław, sędzia ziemi kaliskiej). Pieczęcie z lat 1212, 1228 i 1243 przedstawiają na tarczy literę M, według Sękowskiego litera ta z biegiem czasu została odwrócona i przypominała literę W. W 1359 w lasach Płoniny na Wołoszczyźnie, w klęsce poniesionej przeciwko armii mołdawskiej, chorągiew Abdanków miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych z 1402 roku.
Abdank jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku, adoptowali wówczas bojara, Jana Gasztołda.
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz. Do dziś istnieje starodawny polski ród, Skarbków herbu Abdank.
Ostatnią koncepcję przedstawił Mikołaj Rudnicki, podając w wątpliwość skandynawskie pochodzenie rodu Awdańców, proponował wywieść ich nazwę od chrześcijańskiego imienia Audoenus, prawdopodobnie wywodzącej się od św. Audöenusa z Rouen, jednego z patronów szczególnie czczonych w opactwie benedyktynów, sprowadzonych w XII w. z Francji do Polski. Rudnicki przypisuje członkom rodu Awdańców rolę osadzenia benedyktynów w Lubiniu.O silnych związkach tego opactwa z Awdańcami, świadczą źródła historyczne, informujące o licznych nadaniach ze strony przedstawicieli rodu na rzecz konwentu.
Legendy herbowe
Legenda herbowa przytoczona przez Jana Długosza mówi, że nazwa Abdank pochodzi od podziękowania, jakie skierował cesarz Henryk V Salicki do polskiego posła Skarbimira (Skarbka) w czasach Bolesława Krzywoustego. Niemiecki władca, chcąc zaimponować polskiemu posłowi bogactwem, pokazał mu wielkie skrzynie pełne złota. Skarbek zdjął wówczas z palca pierścień i ze słowami „Idź złoto do złota. My Polacy bardziej się w żelazie kochamy i żelazem bronić będziemy.” wrzucił go do cesarskiego skarbca. Zaskoczonemu cesarzowi nie pozostało nic innego jak powiedzieć „Habdank – dziękuję”. Słowa te stały się nowym zawołaniem rodu, przez co zmieniono pierwotną nazwę herbu ze Skarbek na Abdank.
Na podstawie dzieł Wacława Potockiego oraz Marcina Bielskiego, Kasper Niesiecki przedstawia też drugą legendę:
Herbowni
Lista Tadeusza Gajla
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla (687 nazwisk). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Abdank. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Abdank:
Pozostałe nazwiska
Polski heraldyk, Hipolit Stupnicki (1806–1878), wspomina w swoim herbarzu o nazwisku Wychowski.
Występowanie w heraldyce terytorialnej
Herb Awdaniec był przez lata podstawowym elementem godła miasta Andrychowa (1767). Używała go bowiem rodzina Ankwiczów, posiadająca swoje dobra (XVIII i XIX w.) m.in. w Andrychowie (prywatne miasto), Inwałdzie, Tomicach. Miasta pieczętujące się herbem Skarbków-Abdank; Bircza do 1947, na Kresach wschodnich: Rożniatów, Obertyn. Do dnia dzisiejszego jest herbem miasta Krośniewice (woj. łódzkie).
Odmiany
Galeria
Plik:Guzik herbowy Abdank.jpg|Abdank na guziku, odmiana hrabiowska rodziny Skarbków
Plik:Orbis Poloni-1.jpg|Herb Abdank w Orbis Poloni, autorstwa Szymona Okolskiego (1642)
Plik:Костел Небовзяття, Язловець, вхід SW, 2015 (Бучач-Львів).jpg|Herb Abdank jako zdobienie kościoła w Jazłowcu
Plik:Oswiecim de Kunova 0743, Krosno.JPG|Herb rodziny Oświęcimów herbu Radwan, w trzecim polu znajduje się godło herbu Abdank
Plik:Obramienie gotyckie Chlewiska.jpg|Obramowanie okienne w kościele w Chlewiskach, na którym po prawej stronie wisi pierwotny herb Abdank
Plik:JKRUK 20180622 CHLEWISKA KOŚCIÓŁ EPITAFIUM IMG 164305.jpg|Epitafium Wawrzyńca Chlewickiego, za nim herb Abdank
Plik:Stanisław Warszycki by Jan Tricius.png|Abdank na obrazie przedstawiającym Stanisława Warszyckiego
Plik:Lancz Saint Jerome.jpg|Michael Lancz von Kitzingen – Saint Jerome (1507). W tle biskupia wersja herbu Abdank
Plik:02022 1074 Kanonicza Street in Kraków.jpg|Abdank i Aaron nad ulicą Kanoniczą w Krakowie
