Boże Narodzenie bez choinki? To niemal niewyobrażalne. Drzewko iglaste, które emanuje zapachem lasu i jest ozdobione kolorowymi bombkami oraz świątecznymi łańcuchami, stanowi jeden z najistotniejszych symboli tego święta. Ale skąd właściwie pochodzi ta tradycja? Oczekujmy więc na fascynującą podróż przez historię i geografię, która przeniesie nas w czasy, o których niewiele wiemy.
POCZĄTKI TRADYCJI CHOINKI
Ubieranie choinki stało się dzisiaj nieodłącznym elementem świątecznych obchodów, choć bardzo niewielu z nas zastanawia się nad jego pochodzeniem. Zwyczaj ten ma swoje korzenie w czasach pogańskich, zanim jeszcze został włączony w obręby chrześcijańskie. Co ciekawe, zarówno symbolika choinki, jak i sposób jej dekorowania uległy zmianom na przestrzeni stuleci. Jak zatem narodził się zwyczaj ubierania choinki?
W starożytnych wierzeniach pogańskich, iglaste drzewa, a w szczególności jodły i świerki, były postrzegane jako ikony życia i ochrony przed złymi duchami. Przez długoletnie tradycje wierzono, że drzewo, które pozostaje zielone w czasie zimy, ma magiczną moc. Aby zapewnić sobie urodzaj i szczęście w nadchodzących miesiącach, dekorowano je owocami, orzechami i kolorowymi wstążkami.
CHRYSTIANIZACJA TRADYCJI
Przez długi czas Kościół chował się przed wprowadzeniem choinki do swoich ceremonii, obawiając się jej bezpośrednich związków z pogaństwem. Z czasem jednak zdecydowano o nadaniu nowej, chrześcijańskiej wartości symbolicznej. Choinka zaczęła reprezentować rajskie drzewo poznania, a ozdoby na niej postrzegane były jako odniesienia do grzechu pierworodnego i nadziei na zbawienie.
W Polsce choinka pojawiła się stosunkowo późno, na przełomie XVIII i XIX wieku, przybywając do nas z Niemiec. Na początku z drzewkami bożonarodzeniowymi mogli mieć do czynienia jedynie arystokraci i zamożni mieszczanie, ale z czasem zwyczaj ten zyskał popularność również na wsiach.
Na początku w polskich domach nie ubierano całego drzewka, lecz jedynie jego szczyt, nazywany podłaźniczką. Wieszano go nad stołem lub przy drzwiach, dekorując owocami, orzechami, słomianymi elementami i opłatkami. Ostatecznie dopiero na przełomie XIX i XX wieku tradycja ubierania całej choinki wzięła górę, inspirowana niemieckimi zwyczajami protestanckimi.
SYMBOLIKA I TRADYCJE
Dziś choinka pełni głównie funkcję estetyczną, ale w przeszłości każda dekoracja miała swoje symboliczne znaczenie. Elementy zawieszone na drzewku miały na celu chronienie domowników przed złymi duchami oraz zapewnienie pomyślności, a niekiedy również odnosiły się do biblijnych historii.
Oto kilka kluczowych ozdób choinkowych:
- Jabłka – symbolizują grzech pierworodny i obietnicę zbawienia. Dawniej wieszano prawdziwe jabłka, które z czasem zastąpiono stylistycznie podobnymi bombkami.
- Orzechy – to symbole mądrości, dobrobytu i siły. Złocone orzechy miały przyciągać bogactwo.
- Łańcuchy – reprezentują zniewolenie grzechem, ale też więzi rodzinne. W trudnych czasach nabrały ludzkiego znaczenia, odnosząc się do zniewolenia narodu.
- Świece i lampki – kiedyś na choince zapalano małe świece, symbolizujące Chrystusa, dzisiaj elektryczne lampki pełnią tę samą funkcję, dodając element dekoracyjny.
- Anioły i gwiazdy – anioły są symbolem opieki, a gwiazda na wierzchołku choinki przypomina Gwiazdę Betlejemską, która prowadziła Trzech Króli do narodzonego Jezusa.
WIGILIJNE TRADYCJE
W Polsce choinkę tradycyjnie ubiera się w Wigilię, 24 grudnia, co nawiązuje do biblijnej historii o Adamie i Ewie. Niemniej jednak wiele rodzin decyduje się na wcześniejsze dekorowanie drzewka, aby dłużej cieszyć się jego obecnością w swych domach. W niektórych rodzinach choinkę ubiera się już 6 grudnia, podczas Mikołajków, a niektórzy najbardziej zapaleni entuzjaści świąt stawiają ją już pod koniec listopada.
W innych krajach plany dotyczące choinek różnią się. W Stanach Zjednoczonych tradycja ubierania zaczyna się po Święcie Dziękczynienia, natomiast we Włoszech mają to miejsce 8 grudnia, w święto Niepokalanego Poczęcia.
Również różnorodność tradycji związanych z rozbieraniem choinki odzwierciedla różnice regionalne oraz rodzinne zwyczaje. W Polskiej tradycji drzewko może stać aż do 6 stycznia, bądź do pierwszej niedzieli po Trzech Królach. Czasami choinka pozostaje w domach do 2 lutego, na święto Ofiarowania Pańskiego. Są też domy, gdzie jest demontowana po kolędzie.
