Sabała – Jan Krzeptowski
Jan Krzeptowski, znany jako Sabała lub Sablik, urodził się 26 stycznia 1809 roku w Kościelisku, a zmarł 8 grudnia 1894 roku w Zakopanem. Był polskim góralem, honorowym przewodnikiem tatrzańskim, muzykantem i gawędziarzem. Jego przydomki, takie jak „Sabała” i „Sablik”, pozwalały na orientację w góralskich koligacjach rodzinnych. Wcześniej nosił nazwisko Gąsienica.
Życiorys
Sabała młodość spędził jako kłusownik i uczestnik powstania chochołowskiego, po którym krótko przebywał w austriackim więzieniu. Po zakończeniu kariery myśliwskiej, skupił się na gawędziarstwie i muzykowaniu, co przyczyniło się do jego postrzegania jako dziwaka przez miejscowych górali. Współpracował z takimi osobistościami jak Tytus Chałubiński i Stanisław Witkiewicz, który nazwał go „Homerem Tatr”. Zmarł w willi „Zacisze” i został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
Muzyka
Sabała jest znany z melodii granych na złóbcokach, zwanych Sabałowymi nutami, które są wykonywane przez góralskie kapele. Jego muzyka była formą osobistej ekspresji, a jej unikalny styl przyciągał uwagę wielu kompozytorów i muzykologów, w tym Ignacego Jana Paderewskiego oraz Karola Szymanowskiego.
Literatura
Gawędy góralskie Sabały zostały spopularyzowane przez znanych autorów, w tym Stanisława Witkiewicza i Henryka Sienkiewicza. Oto kilka publikacji, w których się pojawił:
- Bajki według opowiadań Jana Sabały Krzeptowskiego z Kościeliska, Bronisław Dembowski, 1892
- Sabała. Portret, życiorys, bajki, powiastki, piosenki, melodie, Andrzej Stopka Nazimek, 1897
Pamięć
W 1903 roku odsłonięto wspólny pomnik Sabały i Chałubińskiego w Zakopanem. Pomnik, zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza, stał się popularnym punktem w mieście. W 1979 roku otwarto oddział Muzeum Tatrzańskiego w jego dawnym domu. Imieniem Sabały nazwano ulice w wielu polskich miastach, a w 2010 roku Narodowy Bank Polski wyemitował banknot testowy z jego wizerunkiem.
