W XVI wieku Europa była areną wojen religijnych, w których uczestnicy stawali się ofiarami prześladowań i oskarżeń o herezję. Na ziemiach Rzeczypospolitej, gdzie różnorodne grupy wyznaniowe współistniały od dawna, podpisanie Konfederacji Warszawskiej w 1573 roku uznawane jest za początek prawnie zagwarantowanej tolerancji religijnej.
Rzeczpospolita jako bastion tolerancji
Rzeczpospolita była jednym z nielicznych krajów, które nie wprowadzały kar za wyznawanie tzw. „gorszych” religii. Konfederacja Warszawska, przyjęta w 1573 roku, stała się symbolem tolerancji. Ten przełomowy dokument zapewnił wolność religijną w Polsce, stając się jednym z pierwszych aktów tego rodzaju w Europie. Gwarantował on wieczny pokój między różnymi wyznaniami, równouprawnienie innowierców z katolikami oraz wsparcie ze strony państwa.
Bezkrólewie i zgoda sandomierska
Ustrój demokracji szlacheckiej, który zapanował w Polsce od XVI do XVIII wieku, ukształtował się w czasie dwóch pierwszych bezkrólewi. Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku, Rzeczpospolita znalazła się w chaotycznej sytuacji – król nie pozostawił następcy ani wskazówek dotyczących przyszłego władcy. Konflikty między szlachtą a magnaterią stawały się coraz poważniejsze, zagrażając stabilności państwa.
Aby zapobiec zamieszaniu, szlachta zawiązała konfederację kapturową, która miała na celu utrzymanie porządku i bezpieczeństwa. W tym czasie władza sądownicza została przekazana w ręce sądów kapturowych, a interrexem został prymas Jakub Uchański. 1 maja 1573 roku Henryk Walezy, brat króla Francji Karola IX, został nowym królem Rzeczypospolitej.
Zgoda sandomierska jako krok ku tolerancji
Jeszcze przed elekcją, w 1570 roku, przedstawiciele protestanckich wyznań, takich jak kalwini, luteranie i bracia czescy, podpisali zgodę sandomierską, która jednoczyła ich w walce przeciwko kontrreformacji. Choć arian nie zaproszono do tego porozumienia, sama zgoda stała się podstawą dla późniejszej Konfederacji Warszawskiej oraz dla ukształtowania prawnie zapewnionej tolerancji religijnej.
Historia Konfederacji Warszawskiej
Sejm w latach 1572-1573 zaowocował podpisaniem Konfederacji Warszawskiej, dokumentu gwarantującego pokój religijny pomiędzy różnymi wiarami. Zgodnie z opracowaniem redagowanym przez Janusza T. Maciuszkę w 1984 roku, akt ten został potwierdzony przez Stefana Batorego i wpisany do konstytucji sejmowych jako prawo obowiązujące.
Mimo że konfederacja nie kwestionowała dominującej roli Kościoła katolickiego, to wolność religijna zyskała formalną gwarancję, obejmując szlachtę i, w praktyce, także mieszczan. To przełomowe osiągnięcie uznawane jest za początek prawnie zagwarantowanej tolerancji religijnej w Europie.
Międzynarodowe uznanie Konfederacji Warszawskiej
Znaczenie Konfederacji Warszawskiej wykracza poza polskie granice. W 2003 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych ogłosiło, że dokument został wpisany na listę UNESCO „Pamięć Świata”, co stanowi uznanie dla jego znaczenia cywilizacyjnego i historycznego.
Choć nie wszyscy zdają sobie sprawę z jej istnienia, Konfederacja Warszawska pozostaje jednym z najważniejszych polskich wkładów w rozwój idei wolności religijnej i praw człowieka, wyprzedzając europejskie normy o wiele lat.
Źródło/foto: Polsat News
