Oligarchia magnacka w I Rzeczypospolitej
Oligarchia magnacka to termin odnoszący się do okresu w historii I Rzeczypospolitej, który rozpoczął się po rokoszu sandomierskim (1607-1609) i pierwszym zastosowaniu liberum veto (1652). W tym czasie dominującą rolę w życiu politycznym zaczęli odgrywać przedstawiciele magnaterii.
Przyczyny powstania oligarchii magnackiej
Przemiany polityczne, które doprowadziły do oligarchii magnackiej, były wynikiem kilku kluczowych czynników:
- Pauperyzacja średniej szlachty.
- Bogacenie się magnaterii w wyniku spadku cen zboża w XVI wieku.
- Unia Lubelska z 1569 roku, która pozwoliła magnatom na powiększanie swoich posiadłości i tworzenie latyfundiów.
- Powstawanie autonomicznych „państewek” magnackich, w których władza centralna miała ograniczone wpływy.
- System patronatu, w którym magnaci zapewniali utrzymanie ubogim szlachcicom w zamian za ich głosy na sejmikach.
Wzrost potęgi magnaterii
W tym okresie magnaci zyskali znaczne wpływy, sprawując dożywotnio wysokie urzędy cywilne i duchowne oraz kontrolując sejmiki i sejm. Dzięki systemowi patronatu byli w stanie wpływać na decyzje polityczne, a ich klienci mogli zrywać sejm przez zgłoszenie liberum veto. Taki stan rzeczy prowadził do braku kluczowych ustaw oraz przerzucania odpowiedzialności na sejmiki, co stabilizowało władzę magnaterii i sprzyjało utrzymaniu ówczesnego status quo.
