Wilamowianie
Wilamowianie, znani również jako Wymysiöejyn, to grupa etnograficzna zamieszkująca Wilamowice, w pobliżu Bielska-Białej. Charakteryzują się odmiennym językiem, strojem ludowym oraz unikalnymi tradycjami. Mieszkańcy Wilamowic identyfikują się z tą społecznością, natomiast określenie „wilamowiczanie” odnosi się do ogółu mieszkańców miasta. Wilamowianie nie są uznawani za odrębną grupę etniczną w Polsce; według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku, jedynie 85 osób zadeklarowało przynależność do tej grupy, z czego większość mieszka w gminie Wilamowice.
Mowa
Wilamowianie posługują się językiem polskim oraz wilamowskim, znanym jako wymysiöeryś. Język ten był powszechnie używany do 1945 roku, kiedy to represje po II wojnie światowej spowodowały przerwanie przekazu międzypokoleniowego. Obecnie jedynie około 25 osób potrafi komunikować się w tym języku. Zainteresowanie kulturą i językiem wilamowskim wzrosło w latach 90. XX wieku, głównie dzięki pracy Tomasza Wicherkiewicza, który w 1998 roku opublikował rozprawę doktorską na ten temat.
W 2003 roku rozpoczęto nauczanie języka wilamowskiego w lokalnej szkole, z inicjatywy poety Józefa Gary. Współczesne działania rewitalizacyjne prowadzi grupa aktywistów, w tym Tymoteusz Król, przy wsparciu naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego. Język wilamowski został wpisany do rejestru języków świata przez Bibliotekę Kongresu USA w 2007 roku, a także zarejestrowany w Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej z kodem ISO: wym. Od 2015 roku trwają próby nadania mu statusu języka regionalnego.
Znani Wilamowianie
- Józef Bilczewski
- Florian Biesik
- Józef Gara
- Jadwiga Bilczewska-Stanecka
- Jan Gawiński
- Hermann Mojmir
