Dualizm agrarny
Dualizm agrarny to termin stosowany przez historyków gospodarki, który opisuje różnice w rozwoju ekonomicznym Europy Zachodniej i Wschodniej, począwszy od XV wieku. Zjawisko to charakteryzuje się rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych na zachodzie oraz procesami refeudalizacji i naturalizacji gospodarki na wschodzie.
Przyczyny dualizmu agrarnego
Główne przyczyny dualizmu agrarnego to:
- Różnice w rolnictwie: na zachodzie zlikwidowano zależności osobiste i prawne chłopów, podczas gdy na wschodzie takie procesy nie miały miejsca.
- Uwarunkowania ekonomiczne: duże zapotrzebowanie kolonialnych państw na zboże, którego nie mogło zapewnić rolnictwo wschodnie, prowadziło do wzrostu cen i opłacalności produkcji na wschodzie.
Rozwój w Europie Zachodniej
W Europie Zachodniej wystąpiły następujące zmiany:
- Kurczenie się ziem uprawianych przez feudałów oraz rozwój systemu dzierżawy ziemi.
- Wzrost towarowego charakteru produkcji rolnej i specjalizacja w rolnictwie.
- Rozwarstwienie wsi, z powstaniem gospodarstw dochodowych i upadkiem słabszych.
- Poprawa sytuacji prawnej chłopów, w tym prawo opuszczania wsi i zależność od sądów powszechnych.
Sytuacja w Europie Wschodniej
W Europie Wschodniej dominowały inne zjawiska:
- Gospodarowanie folwarku z niskimi wydatkami na inwestycje i wysokimi na konsumpcję.
- Wzrost obszaru ziemi uprawianej przez feudałów oraz produkcji rolnej.
- Utrzymanie poddaństwa osobistego chłopów, co skutkowało zakazem opuszczania wsi oraz prawem sądzenia chłopów przez panów.
Podsumowanie
Dualizm agrarny przyczynił się do szybszego rozwoju miast i przemysłu w Europie Zachodniej oraz do osłabienia rynku wewnętrznego i stagnacji gospodarczej w Europie Wschodniej. W Polsce system gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej doprowadził do długotrwałego kryzysu gospodarczego, przyczyniając się do upadku I Rzeczypospolitej.
