Idol ze Zbrucza
Idol ze Zbrucza, znany również jako Światowid, to kamienna rzeźba pochodząca z XI wieku, wydobyta w 1848 roku z rzeki Zbrucz, w pobliżu wsi Liczkowce na Podolu. Rzeźba ma wysokość 2,57 m, kwadratowy przekrój o szerokości 29–30 cm i waży około pół tony. Od 1851 roku znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.
Badania archeologiczne
W latach 80. XX wieku badania przeprowadzone przez Borysa Tymoszczuka i Irinę Rusanową wskazały, że idol mógł pierwotnie znajdować się na górze Bohod, gdzie odkryto kamienny krąg z ogniskami i miejscem na figurę. Analiza chemiczna ujawniła ślady czerwonej farby na posągu.
Datowanie zabytku
Datowanie i pochodzenie idolu są przedmiotem dyskusji. Niektórzy badacze sugerują, że może on mieć korzenie w kulturach takich jak Trakowie, ludy irańskie, tureckie czy Waregowie. Istnieją także teorie, że idol jest XIX-wieczną mistyfikacją. Janusz Cieślik zauważa, że posąg, mimo pogańskiego charakteru, może pochodzić z czasów po chrystianizacji, inspirowany sztuką ruskiego chrześcijaństwa.
Układ rzeźby
Posąg zdobią płaskorzeźby ułożone w trzy poziome pasy:
- Na stronie A: postać z rogiem i figura żeńska.
- Na stronie B: postać z pierścieniem i figura żeńska.
- Na stronie C: mężczyzna z szablą i koń oraz figura męska.
- Na stronie D: postać męska bez atrybutów i figura męska.
W dolnym pasie znajduje się postać z rękami wyciągniętymi do góry, z wyjątkiem strony D, gdzie widnieje tylko niewielki wizerunek koła.
Symbolika
Symboliczne znaczenie idolu budzi kontrowersje. Dawniej uważano, że przedstawia on „Światowida”, jednak obecnie uznaje się to za błędne. Według Borisa Rybakowa górny pas rzeźby wyobraża bóstwa słowiańskie, takie jak Mokosz, Łada, Perun i Dażbog, a figura u dołu miałaby być Welesem. Rybakow postrzega idol jako symbol Rodu, a jego kształt falliczny jako symbol płodności. Inni badacze, jak Adam Łapiński, interpretują posąg jako odwzorowanie osi kosmicznej, gdzie górny pas symbolizuje niebo, środkowy świat ludzi, a dolny podziemia.
