Archiwum Wojskowe
Archiwum Wojskowe, instytucja archiwalna działająca w okresie II Rzeczypospolitej, podlegała władzom wojskowym. Jej geneza sięga 1917 roku, kiedy to utworzono Komisję Wojskową w ramach Tymczasowej Rady Stanu, a w jej strukturze powstała Sekcja Naukowa z Wydziałem Archiwalnym.
Rozwój i funkcje
Po odzyskaniu niepodległości, Sekcja Naukowa została włączona do Oddziału VII Sztabu Generalnego WP, a 14 grudnia 1918 przekształcono ją w Instytut Historyczno-Wojskowy. W 1919 roku Instytut oraz Centralne Archiwum Wojskowe weszły w skład Departamentu V Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1927 roku Archiwum Wojskowe otrzymało samodzielność oraz określone zadania, w tym:
- gromadzenie i przechowywanie akt dotyczących historii wojskowości polskiej,
- rejestracja akt wojskowych w innych archiwach i u osób prywatnych,
- wydawanie katalogów akt,
- nadzór nad registrami wojskowymi,
- załatwianie kwerend dla urzędów i osób prywatnych.
Ewakuacja i losy archiwum w czasie II wojny światowej
W obliczu wybuchu II wojny światowej, w 1939 roku, pracownicy Archiwum rozpoczęli ewakuację materiałów archiwalnych. Wiele dokumentów zostało zniszczonych w wyniku bombardowań, a pozostałe akta przekroczyły granicę polsko-rumuńską. Część z nich trafiła do Wielkiej Brytanii oraz USA, a inne zostały przejęte przez okupantów. Niemcy zgromadzili około 15 tys. mb akt, które zostały zinwentaryzowane w Gdańsku.
Późniejsze losy akt
Po wojnie, część archiwaliów została odnaleziona w archiwach rosyjskich, litewskich i białoruskich. W latach 90. XX wieku, w ramach działalności Wojskowej Komisji Archiwalnej, dokonano kopii i zakupu dokumentów, które miały kluczowe znaczenie dla badania losów polskich oficerów aresztowanych przez władze radzieckie oraz w kontekście sprawy katyńskiej. Część akt, które pozostały w Gdańsku, ocalała i została przekazana do Centralnego Archiwum Wojskowego.
W 1990 roku z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przekazano dokumenty dotyczące działalności wywiadu wojskowego, co stanowiło istotny krok w rekonstrukcji zasobów Archiwum Wojskowego po wojnie.
