Środki produkcji
Środki produkcji to materialne obiekty niezbędne w procesie wytwarzania dóbr. Dzielą się na:
- Przedmioty pracy: surowce, materiały, półprodukty.
- Środki pracy: fabryki, maszyny, narzędzia oraz ziemia.
Stanowią one część dóbr kapitałowych w gospodarce.
Agregatowa struktura produkcji
W agregatowej strukturze produkcji, środki produkcji są klasyfikowane jako dobra wyższego rzędu. Według Schumpetera, dzielą się one na dobra konsumpcyjne i środki produkcji. Popyt na środki produkcji zależy od możliwości zwiększenia zysku w nowych rynkach.
Carl Menger zauważył, że wartość środków produkcji jest powiązana z przyszłą wartością dóbr konsumpcyjnych. W sytuacji spadku popytu na konkretne dobra, środki produkcji mogą stracić na użyteczności, ale niekoniecznie na wartości, jeśli mają zastosowanie w różnych dziedzinach. Przykładowo, w przypadku spadku popytu na tytoń, ziarna tytoniu stracą wartość, podczas gdy maszyny i gospodarstwa mogą być wykorzystywane do produkcji innych dóbr.
W tej koncepcji, Menger odwraca poglądy Ricardo, który twierdził, że wartość dóbr konsumpcyjnych wynika z pracy i środków produkcji. Menger argumentuje, że to popyt na dobra konsumpcyjne nadaje wartość środkom produkcji, co jest efektem różnic między szkołą austriacką a neoklasyczną w teorii ekonomicznej.
Marksizm
W ekonomii marksistowskiej pojęcie „środków produkcji” (niem. Produktionsmittel) jest kluczowe dla zrozumienia systemu ekonomicznego. Marks analizował rolę robotników w procesie produkcji, wskazując na ich uprzedmiotowienie w systemie wyzysku, gdzie praca ludzka staje się jednym z środków produkcji, a kapitalista czerpie zyski z wartości pracy robotników, płacąc im mniej niż wynosi wartość ich pracy.
Marks postulował, że przez rewolucję i wprowadzenie wspólnej własności środków produkcji można zlikwidować podział na właścicieli i pracowników. Socjalizm miał prowadzić do bezklasowego społeczeństwa, w którym dostęp do środków produkcji i dóbr zależy od indywidualnych zdolności, a nie społecznych nierówności.
