Intelektualizm
Intelektualizm, pochodzący od łacińskiego słowa intellectualis, oznacza zespół poglądów podkreślających znaczenie intelektu w poznaniu i działaniu. Postawy intelektualistyczne bronią samodzielności czynników intelektualnych w opozycji do emocji, woli i intuicji, a także przeciwstawiają się woluntaryzmowi i pragmatyzmowi.
Intelektualizm zakłada, że intelekt ma odrębną, niesprowadzalną do innych władzę poznawczą. Emocje i wola powinny być podporządkowane intelektowi z powodów ontologicznych, moralnych i estetycznych. W myśli filozoficznej pogląd ten był reprezentowany przez Kartezjusza, który twierdził, że intelektualny obraz rzeczywistości jest wierny i kompletny.
Przykłady intelektualizmu w historii
Typowym przykładem intelektualizmu jest arystotelizm, który podkreślał istnienie intuicji intelektualnej umożliwiającej dostrzeganie prawd koniecznych. W średniowieczu tomizm również opierał się na tej idei, dostrzegając prawdy konieczne za pomocą intuicji intelektualnej. W opozycji do tomizmu stała woluntarystyczna myśl Dunsa Szkota.
W nowożytnej filozofii, intelektualizm zyskał klasyczną formę, zwłaszcza u Leibniza i Kartezjusza. Krytyka nadmiernego uwielbienia dla rozumu pojawiła się w myśli Franciszka Bacona. W drugiej połowie XIX wieku intelektualizm stał się popularny w niemieckiej filozofii, podkreślając rolę rozumu w opozycji do romantyzmu.
Intelektualizm w XX wieku
W XX wieku poglądy intelektualistyczne były obecne w różnych nurtach filozoficznych, w tym w fenomenologii, gdzie istotny był intelektualny ogląd przedmiotów. Termin „woluntaryzm” wprowadzony przez Ferdinanda Tönniesa, stał się podstawą dla dyskusji na temat relacji między intelektem a wolą.
Rodzaje intelektualizmu
- Intelektualizm metafizyczny: zakładający racjonalność świata.
- Intelektualizm psychologiczny: podkreślający znaczenie sfery intelektualnej w życiu ludzkim.
- Intelektualizm antropologiczny: akcentujący rolę intelektu w rozwoju człowieka.
- Intelektualizm pedagogiczny: koncentrujący się na edukacji intelektualnej.
- Intelektualizm etyczny: zakładający, że poznanie dobra jest kluczowe dla etycznego postępowania.
- Intelektualizm estetyczny: wskazujący na znaczenie intelektu w sztuce.
- Intelektualizm religijny: przypisujący rozumowi kontrolującą rolę w życiu religijnym.
Bibliografia
- Andrzej Bronk, Intelektualizm, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1997.
- André Lalande, Vocabulaire technique et critique de la philosophie, Presses Universitaires de France 1988.
- Antoni Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Instytut Wydawniczy Pax 2001.
