Brygada Rezerwowa Kawalerii „Wołkowysk” – jednostka kawalerii Wojska Polskiego, utworzona w 1939 roku w trakcie kampanii wrześniowej, z siedzibą w Wołkowysku.
Mobilizacja
W rejonach Białegostoku i Wołkowyska zorganizowano jednostki rezerwowe Suwalskiej i Podlaskiej Brygady Kawalerii oraz 14 dywizjonu artylerii konnej. Od 13 września 1939 roku, pod dowództwem płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza, powstała Rezerwowa Brygada Kawalerii „Wołkowysk”. W jej skład weszły cztery pułki kawalerii:
- 101 pułk ułanów – dowódca mjr Stanisław Żukowski
- 102 pułk ułanów – dowódca mjr Jerzy Florkowski
- 103 pułk szwoleżerów – dowódca ppłk Zdzisław Kwiatkowski
- 110 pułk ułanów – dowódca ppłk Jerzy Dąbrowski
15 września do Białegostoku przybył gen. bryg. Wacław Przeździecki, który objął dowództwo grupy wojsk zapasowych. Brygada miała za zadanie przedostać się na Litwę w przypadku starć z Armią Czerwoną.
Walki
Na wieść o agresji ZSRR, pułki brygady opuściły Wołkowysk w nocy z 18 na 19 września, kierując się na Mosty nad Niemnem. Po walkach z bolszewikami, 20 września w Skidlu, polskie oddziały zniszczyły osiem czołgów nieprzyjaciela. 19 września miała miejsce bitwa pod Dziąbowem, podczas której 101 pułk ułanów odniósł zwycięstwo.
Brygada przemieszczała się w kierunku Grodna, gdzie pod dowództwem gen. Przeździeckiego prowadzono walki z bolszewickimi oddziałami. 21 września polskie siły opuściły Grodno, a 22 września w rejonie Kodziowców 101 pułk ułanów stawił opór bolszewikom, tracąc dowódców.
Wobec przewagi wroga, 23 września gen. Przeździecki podjął decyzję o wycofaniu jednostek na Litwę. Większość brygady przekroczyła granicę, a inne oddziały kontynuowały walkę. Grupa 110 pułku ułanów stoczyła zacięte bitwy, ponosząc znaczne straty.
Po wycofaniu się z walk, major Henryk Dobrzański, dowódca 110 pułku, postanowił kontynuować walkę jako Oddział Wydzielony Wojska Polskiego, przyjmując pseudonim „Hubal”. Oddział prowadził działania partyzanckie aż do śmierci Dobrzańskiego w 1940 roku.
Organizacja i obsada personalna brygady
- Dowództwo
Dowódca: płk Edmund Heldut-Tarnasiewicz
Zastępca: mjr Bogumił Szumski - Pułki
101 pułk ułanów – mjr Stanisław Żukowski
102 pułk ułanów – mjr Jerzy Florkowski
110 pułk ułanów – ppłk Jerzy Dąbrowski
103 pułk szwoleżerów – ppłk Zdzisław Kwiatkowski
Brygada „Wołkowysk” odegrała istotną rolę w obronie Polski w 1939 roku, mimo trudnych warunków i przewagi wroga.
