Wypowiedź
Wypowiedź, zwana również stanowiskiem czy oświadczeniem, to komunikat językowy, który wyraża pogląd, opinię lub stanowisko autora. Może być ustna lub pisemna, a jej długość nie jest ograniczona. Istnieje tylko jeden nadawca oraz konkretny odbiorca, a temat wypowiedzi jest głównym czynnikiem spajającym. Teorią wypowiedzi zajmuje się retoryka.
Rodzaje wypowiedzi
Wypowiedzi dzielą się na trzy główne rodzaje:
- Uzasadniająca (doradcza) – dotyczy przyszłości, doradza lub odradza określone decyzje.
- Osądzająca – odnosi się do przeszłości, oskarża lub broni, oceniając prawdziwość faktów.
- Ocena (demonstratywna) – koncentruje się na teraźniejszości, wyrażając pochwałę lub naganę.
Porządki wypowiedzi
Wyróżnia się dwa sposoby konstruowania wypowiedzi:
- Porządek naturalny (ordo naturalis) – intuicyjny komunikat, zrozumiały dla odbiorcy, oparty na wspólnej normie językowej.
- Porządek artystyczny (ordo artificialis) – zmodyfikowany porządek naturalny, oparty na schemacie pięciu części: wstępu, narracji, argumentacji, refutacji i zakończenia.
Części wypowiedzi
Poprawnie skonstruowana wypowiedź w porządku artystycznym składa się z pięciu elementów:
- Wstęp – zdobywa uwagę i przychylność odbiorcy, wyjaśniając cel wypowiedzi.
- Narracja – przedstawia fakty w sposób, który skłania odbiorcę do ich interpretacji.
- Argumentacja – fundament wypowiedzi, w którym autor przedstawia swoje racje.
- Refutacja – odpowiada na zarzuty przeciwko przedstawionym argumentom.
- Zakończenie – podsumowuje wypowiedź.
Style wypowiedzi
Wypowiedzi mogą być formułowane w trzech stylach:
- Niski – prosty i jasny, bez figur retorycznych, odpowiedni do wypowiedzi oceniającej.
- Średni – umiarkowany, używany w wypowiedziach specjalistycznych.
- Wysoki – wzniosły, bogaty w metafory, stosowany w doniosłych tematach.
Znaczenie wypowiedzi
Umiejętność konstruowania poprawnej wypowiedzi była i jest kluczowym elementem edukacji. Współcześnie uczniowie uczą się tej umiejętności poprzez pisanie prac w szkołach, co podkreśla jej znaczenie w rozwoju intelektualnym i komunikacyjnym.
