Lateralizacja – definicja i proces
Lateralizacja, znana także jako stronność, to asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała, wynikająca z różnic w budowie i funkcjach półkul mózgowych. Proces ten rozwija się wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka, kształtując przewagę jednej strony ciała podczas ruchów. Za stronność odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.
Asymetria funkcjonalna
Lateralizacja czynnościowa, zwana również asymetrią funkcjonalną, odnosi się do różnic w sprawności ruchowej kończyn. Ręka wiodąca (u praworęcznych prawa, u leworęcznych lewa) wykonuje główne czynności, podczas gdy ręka podporządkowana ją wspiera. Dominacja jednej kończyny umożliwia osiągnięcie wysokiego poziomu koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Rodzaje lateralizacji
- Jednorodna: wyraźna dominacja jednej strony (np. leworęczność).
- Niejednorodna: brak wyraźnej dominacji (np. leworęczność z prawą nogą).
- Nieustalona: brak dominacji, oburęczność.
Przyczyny lateralizacji
Praworęczność kształtuje się zazwyczaj w wieku 2–3 lat, leworęczność w wieku 3–4 lat. Proces ten kończy się zazwyczaj do 6. roku życia. Opóźnienia w ustalaniu dominacji mogą prowadzić do trudności w nauce. Przyczyny zaburzeń mogą obejmować czynniki prenatalne, takie jak anoksja czy uszkodzenia mózgu podczas porodu, a także genetykę.
Skutki zaburzonej lateralizacji
Zaburzona lateralizacja może powodować trudności w nauce, szczególnie u dzieci leworęcznych, które mają problemy z pisaniem, co może prowadzić do niskiej sprawności ruchowej rąk. Dzieci te często mylą litery, mają problemy z czytaniem oraz mogą doświadczać emocjonalnych trudności. Przestawienie leworęcznych dzieci na prawą rękę może prowadzić do nerwic.
Rozpoznawanie i diagnoza
Rozpoznawanie zaburzeń lateralizacji polega na wywiadzie z rodzicami oraz eksperymentalnym określeniu dominacji rąk i oczu. Ważne jest dostosowanie metod pracy do poziomu rozwoju dziecka oraz modelu lateralizacji.
Ćwiczenia i terapia
Praca z dziećmi z zaburzoną lateralizacją obejmuje:
- Ustalanie dominacji stronnej.
- Wspieranie aktywności ręki dominującej.
- Ćwiczenia grafomotoryczne.
- Rozwój koordynacji wzrokowo-słuchowej.
Ważne jest również wzmocnienie prawidłowych nawyków ruchowych oraz kontrola napięcia mięśniowego.
Bibliografia
- Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WSiP, 1992.
- Spionek H., Dziecko leworęczne, Nasza Księgarnia, 1964.
- Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, 1985.
