Nazwa w teorii syntaktycznej
Nazwa to jedna z trzech głównych kategorii syntaktycznych, obok zdania i funktora. Jest to każde wyrażenie, które może pełnić funkcję podmiotu lub orzecznika w zdaniu. Wyróżnia się różne typy nazw, które zostały dokładniej zdefiniowane przez Tadeusza Kotarbińskiego i Tadeusza Czeżowskiego.
Klasyfikacja nazw
Nazwy proste i złożone
Nazwy dzieli się na proste (jednowyrazowe, np. „kłos”, „Mikołaj”) oraz złożone (dwu- i wielowyrazowe, np. „kłos żyta”).
Nazwy konkretne i abstrakcyjne
Nazwy konkretne odnoszą się do rzeczy lub osób (np. „Wisła”), natomiast nazwy abstrakcyjne dotyczą cech lub stanów (np. „spokój”). Warto zauważyć, że hipostazowanie nazw abstrakcyjnych prowadzi do nonsensownych wypowiedzi.
Nazwy jednostkowe, ogólne i puste
Nazwy jednostkowe mają jeden desygnat (np. „najmniejsza liczba parzysta”), ogólne więcej niż jeden (np. „człowiek”), a puste nie mają desygnatów (np. „człowiek o ujemnym wzroście”).
Nazwy indywidualne i generalne
Nazwy indywidualne przypisane są desygnatowi na podstawie konwencji (np. „Zeus”), natomiast generalne ze względu na cechy (np. „wierszokleta”). Nazwy indywidualne mogą pełnić tylko funkcję podmiotu, podczas gdy generalne mogą pełnić obie funkcje.
Nazwy zbiorowe i niezbiorowe
Nazwy zbiorowe odnoszą się do agregatów przedmiotów (np. „las”), podczas gdy niezbiorowe odnoszą się do pojedynczych rzeczy.
Treść i zakres nazwy
Treść nazwy (konotacja) to ogół cech przypisanych desygnatom. Zakres nazwy (ekstensja) to zbiór obiektów, które mogą być desygnatami tej nazwy. Nazwy mogą być ostre (wyraźnie określone desygnaty) lub nieostre (niejednoznaczne). W kontekście nieostrości rozwinięto różne stanowiska ontologiczne.
Funkcje nazw
- Znaczenie: sposób rozumienia nazwy w danym języku.
- Oznaczanie: nazwa odnosi się do przedmiotu, gdy orzeka się o niej prawdziwie.
- Denotowanie: nazwa wskazuje na swój zakres.
- Konotowanie: nazwa wskazuje na zbiór cech przysługujących desygnatom.
Relacje między nazwami
Wyróżnia się różne relacje między nazwami, takie jak zamienność, podrzędność, nadrzędność, sprzeczność, przeciwieństwo i niezależność. Przykładowo, nazwa „krowa” jest niezależna od nazwy „rzeka”, ale przeciwna w tym sensie, że nie mogą one mieć wspólnych desygnatów.
Negacja przynazwowa
Negacja przynazwowa polega na przekształceniu jednej nazwy w inną za pomocą słowa „nie”. Dzieli się na negację przynazwową zleksykalizowaną (np. „nieprzyjaciel”) oraz negację przynazwową logiczną, używaną w analizach logicznych (np. „nie-kwadrat”).
