Tranzyt w astronomii
W astronomii termin „tranzyt” ma dwa główne znaczenia:
- Przejście jednego ciała niebieskiego przez tarczę drugiego (tranzyt tarczowy).
- Przejście ciała niebieskiego przez południk w połowie drogi między jego wschodem a zachodem (tranzyt południkowy).
Najczęściej używane jest pierwsze znaczenie.
Obserwacje tranzytów
Tranzyt zachodzi, gdy bliższy obiekt wydaje się mniejszy niż dalszy, co pozwala na obserwację przejść planet Merkurego i Wenus na tle Słońca. Tranzyty planet górnych nie są widoczne z Ziemi. Możliwe jest również obserwowanie tranzytów satelitów, takich jak Io przechodzący przed Jowiszem, czy tranzyty planetoid przed Księżycem lub Słońcem, choć są one rzadkie.
W układach pozasłonecznych tranzyty są obserwowane jako spadek jasności gwiazdy, gdy masywna planeta przesłania jej światło. Pierwsze takie zjawisko zarejestrowano w 1999 roku dla planety HD 209458 b. Analiza widma gwiazdy podczas tranzytu może dostarczyć informacji o kierunku tranzytu oraz nachyleniu orbity ciała zakrywającego.
Również częściowe i obrączkowe zaćmienia Słońca są przykładami tranzytów.
Pomiar odległości Ziemi od Słońca
Tranzyty były używane do pomiaru odległości Ziemi od Słońca. Najwcześniejsze próby miały miejsce podczas tranzytu Wenus w 1639 roku. Wykorzystano metodę pomiaru par tranzytów tej samej planety, co pozwoliło na dokładniejsze oszacowanie odległości. Najpierw wykonano pomiary w 1761 i 1769 roku, co doprowadziło do ustalenia odległości na 153 ± 1 mln km. Ostateczne wartości wyznaczone w XX wieku przy użyciu radarów wyniosły 149 597 870,691 ± 0,030 km.
Tranzyty wielokrotne
Tranzyty są zjawiskami rzadkimi, a ich jednoczesne występowanie jest jeszcze rzadsze. Najbliższy równoczesny tranzyt Merkurego i Wenus z perspektywy Ziemi odbędzie się w 69163 roku. Interesującym przypadkiem jest tranzyt Merkurego podczas zaćmienia Słońca, który zaplanowano na 6757 roku. Równoczesne tranzyty planet wewnętrznych i sztucznych satelitów, jak ISS, również mają miejsce, choć trwają bardzo krótko.
