Chaczkar – Ormiański Kamień Krzyż
Chaczkar (orm. Խաչքար – „kamień krzyż”) to ormiańska kamienna stela lub płyta wotywna, która upamiętnia ważne wydarzenia lub postacie. Chaczkarami zdobione są m.in.:
- mury świątyń
- wejścia grobowców
- rozstaje dróg
- cmentarze
Na chaczkarach znajdują się bogate ornamenty z krzyżem ormiańskim oraz inskrypcje upamiętniające dane zdarzenie lub fundatora.
Historia Chaczkara
Chaczkar ma długą historię, związaną z tradycją stawiania obelisków w Armenii, która sięga czasów przedhellenistycznych. Po przyjęciu chrześcijaństwa w IV wieku n.e. obeliski zaczęto zdobić krzyżami. Właściwe chaczkar pojawiły się w V-VII wieku n.e. i różniły się od wcześniejszych obelisków nowymi formami ornamentyki oraz materiałem, z którego były wykonywane – dominującym stał się kamień, głównie czerwonawy tuf.
W okresie od IX do XIV wieku nastąpił rozkwit sztuki chaczkarów, które przybierały charakterystyczne formy, w tym tzw. „skrzydlatego krzyża”. Krzyż często umieszczany był w wykutej niszy, a jego podstawę zdobiły rozety. Każdy chaczkar był bogato zdobiony ornamentyką roślinną i figuralną, a także inskrypcjami upamiętniającymi zmarłych lub ważne wydarzenia.
Chaczkar na Świecie
Chaczkar były stawiane na terenie historycznej Armenii, jednak wiele z nich zostało zniszczonych w obecnych krajach azerskich i tureckich. Na przykład cmentarz w Culfie, niegdyś z 20 tys. chaczkarów, został zniszczony w okresie komunizmu oraz po 2005 roku. Obecnie największym skupiskiem chaczkarów jest cmentarz w Noratus, gdzie znajduje się ponad 800 starych płyt, datowanych na IX wiek n.e.
Chaczkar w Polsce
W Polsce chaczkar można znaleźć w różnych miejscach, w tym:
- Białystok – przy cerkwi św. Jerzego (2021)
- Elbląg – przed kościołem Bożego Miłosierdzia
- Gdańsk – przy kościele św. Piotra i Pawła (2009)
- Gliwice – przy kościele pw. Świętej Trójcy (2011)
- Kartuzy – przy kościele Wniebowzięcia NMP (2022)
- Kraków – na dziedzińcu kościoła św. Mikołaja
- Lublin – pl. Kochanowskiego przy kościele Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej
- Łódź – przy kościele parafii Najświętszej Maryi Panny Łaskawej
- Szczecinek – przy kościele Narodzenia NMP
- Wrocław – róg Janickiego i pl. Dominikańskiego
- Zamość – Stare Miasto, miejsce dawnego Kościoła Ormiańskiego
