W przeddzień egzekucji ojciec Józefy napisał dramatyczny list na kawałku papieru toaletowego, który zaszył w swoich spodniach. W liście wyznał, że umiera jako niewinny człowiek, prosząc jednocześnie córkę, by nigdy o nim nie zapomniała. Józefa, postać powieści „Otchłań zapomnienia”, od lat poświęcała wszystko, aby odnaleźć prochy swojego ojca i propernie je pochować obok matki. Ostatecznie również ona zamierza spocząć obok swoich rodziców.
OBIETNICA MATKI
Józefa podjęła walkę o odnalezienie ojca, ponieważ obiecała matce, że znajdzie jego kości, aby „mąż spoczął tak, jak powinien, obok żony”. Choć nad grobem ojca miała duże wątpliwości, jako że spoczywał on w zbiorowej mogile na lokalnym cmentarzu, opłatano tam około 200 ciał. Pomimo tego, grób, wykopany przez armię, miał aż 6 m głębokości, co czyniło możliwym odnalezienie wielu ofiar.
ZNIKAJĄCE WSPOMNIENIA
Na koniec życia matka podarowała Józefie kosmyk włosów ojca – cenną rodzinną relikwię, stanowiącą dowód na jego istnienie. Włosy były czarne, choć przeniknięte siwizną, co zdradzało wiek mężczyzny, gdyż miał 45 lat. Józefa pamięta, jak ostatnio widziała go w celi więziennej; jako mała dziewczynka obiecała sobie, że nie będzie płakać, co też udało jej się dotrzymać.
ZWYKŁE PRAWDA I DYSTANS
Przez wiele lat władze udawały, że sytuacja jest akceptowalna, a zbiorowe groby są przeznaczone dla zdrajców, podobnie jak psy, które zabijano w schroniskach i grzebano w lesie. Jednak z czasem sytuacja się zmieniła, a Józefa zaczęła walczyć o rozkopanie grobu i identyfikację szczątków. Kiedy wydawało się, że zrealizuje swój cel, lokalni konserwatyści zaczęli stawiać opór, obawiając się, że przeszłość powróci, przypominając im o współodpowiedzialności za morderstwa polityczne.
EKSUMACJA I ODZYSKIWANIE PAMIĘCI
Podczas ekshumacji archeolodzy nie wzięli kosmyków włosów Józefa, sugerując, by zachowała je dla siebie. Włosy były ścięte, co utrudniało pozyskanie DNA. Ekipa archeologów miała jednak doświadczenie w tego typu pracach, a ich zadanie w tym przypadku było łatwiejsze, ponieważ grób był dokładnie zlokalizowany. Ostatecznie w głębokim na 6 m grobie spodziewano się odnalezienia ponad 120 ciał.
ŁĄCZĄCA HISTORIA
Ekshumacja, która odbyła się 11 grudnia 2021 roku, potwierdziła, że w zbiorowej mogile może być nawet 270 ciał. Po siedmiu miesiącach prac udało się wydobyć szczątki 144 osób, które zostały zamordowane podczas represji frankistowskich. W sumie na cmentarzu miejskim w Paternie istnieje około 135 zbiorowych mogił. W tej okolicy rozstrzelano ponad 2200 osób, przywiezionych z najróżniejszych zakątków Hiszpanii.
PAMIEĆ I SPRAWIEDLIWOŚĆ
Rodrigo Terrasa, współautor „Otchłani zapomnienia”, wspomina pierwsze spotkanie z Józefą, która podzieliła się swoim pragnieniem odnalezienia ojca. – Nie szukam zemsty, chcę tylko, by ojciec spoczął obok matki, żebym mogła złożyć mu kwiaty – mówiła. Autorzy książki ukazują nie tylko osobistą walkę, ale także głęboką potrzebę sprawiedliwości oraz odzyskania pamięci o ofiarach historycznych zbrodni.
„Otchłań zapomnienia” to dzieło, które poprzez swoją narrację, przenika rzeczywistości z fantazją, skłaniając do refleksji nad kondycją społeczeństwa, które nie powinno zapominać o najciemniejszych kartach swojej historii. Roca i Terrasa stawiają fundamentalne pytania o naszą zbiorową pamięć i postawę wobec przeszłości.
