Ablatyw – definicja i funkcje
Ablatyw (łac. ablativus), znany również jako pochodnik lub oddalnik, to przypadek gramatyczny obecny w językach aglutynacyjnych oraz niektórych fleksyjnych. Wyraża odchodzenie lub oddzielanie się od czegoś, w przeciwieństwie do allatywu, który wskazuje na kierunek przybycia.
Ablatyw jest charakterystyczny dla łaciny, która zachowała ten przypadek z pierwotnej deklinacji praindoeuropejskiej. W łacinie pełni również rolę narzędnika i miejscownika, odpowiadając na różnorodne pytania okolicznikowe, takie jak:
- ablativus qualitatis (jaki?),
- ablativus instrumenti (czym?),
- ablativus auctoris (przez kogo?),
- ablativus temporis (kiedy?),
- ablativus modi (jak?),
- ablativus pretii (za ile?).
W języku polskim funkcje te są realizowane przez narzędnik, miejscownik, dopełniacz lub wyrażenia okolicznikowe.
Ablatyw w innych językach
Ablatyw występuje także w sanskrycie, awestyjskim oraz w niektórych językach tureckich, takich jak tatarski. W języku fińskim ablatyw oznacza oddzielanie desygnatów, np. w zdaniu: Ota kissa pöydältä! (weź kota ze stołu). W językach tungusko-mandżurskich, takich jak mandżurski, ablatyw odpowiada na pytania dotyczące pochodzenia.
Ablatyw w języku tatarskim
W języku tatarskim ablatyw (чыгыш килеше) jest jednym z sześciu przypadków deklinacyjnych i odpowiada na pytania: skąd? od kogo? od czego? Tworzony jest za pomocą afiksów: -тан/-тән, -дан/-дән, -нан/-нән. Przykłady użycia:
- Алмания (Niemcy) – Алманиядан (z Niemiec),
- көн (dzień) – көннəн (od dnia).
Podsumowanie
Ablatyw to ważny przypadek gramatyczny, pełniący różnorodne funkcje w wielu językach, w tym w łacinie, tatarskim oraz fińskim. Jego znaczenie sprowadza się głównie do wskazywania na oddalenie lub pochodzenie.
Bibliografia
- Samouczek języka tatarskiego
- Jerzy Tulisow, Język mandżurski, Dialog, Warszawa, 2000.
