Pospolite ruszenie
Pospolite ruszenie, znane w łacinie jako expeditio generalis, to mobilizacja całej męskiej ludności lub jej części do służby wojskowej. Było to powszechne w średniowiecznej Europie przed wprowadzeniem armii zawodowych. Członkowie pospolitego ruszenia byli zobowiązani do samodzielnego zapewnienia sobie uzbrojenia.
Pospolite ruszenie w Turcji
W Imperium Osmańskim pospolite ruszenie tworzyli feudałowie, którzy musieli służyć wojskowo w zamian za nadane im lenno. Konnica zorganizowana była na zasadach terytorialnych, obejmując oddziały z 21 prowincji i 250 sandżaków. Liczebność tureckiego pospolitego ruszenia w XVI wieku wynosiła około 200 000 żołnierzy, jednak z upływem czasu malała, a pod koniec XVII wieku wynosiła 126 292 żołnierzy, z ograniczoną wartością bojową.
Pospolite ruszenie w Polsce
W Polsce od 1454 roku powołanie pospolitego ruszenia wymagało zgody sejmików ziemskich, a od 1493 roku sejmu walnego. Dotyczyło to szlachty oraz niektórych mieszczan posiadających dobra ziemskie. Służba ta, znana również jako służba ziemska, była istotna ideologicznie, podkreślając status szlachty jako „obrońców Ojczyzny”. W czasie wolnej elekcji szlachta zbierała się w trybie pospolitego ruszenia dla wyboru władcy.
W XVII wieku pospolite ruszenie traktowano jako ostateczny środek obrony. Zwoływano je tylko kilkakrotnie, m.in. w latach 1621, 1649, 1651 oraz w czasie wojen z Tatarami. Po wojnie polsko-rosyjskiej 1609-1618 wprowadzono specjalny rodzaj pospolitego ruszenia dla Smoleńszczyzny, gdzie szlachta i mieszczanie musieli stawiać się w twierdzach. Wartość bojowa pospolitego ruszenia różniła się w zależności od doświadczenia jego członków.
W Polsce początkowo pospolite ruszenie dotyczyło głównie szlachty, a z czasem, w 1794 roku, podczas insurekcji kościuszkowskiej, rozszerzono ten obowiązek na wszystkich mężczyzn. W czasie powstania listopadowego Jan Olrych Szaniecki zaproponował projekt powołania pospolitego ruszenia, który jednak został odrzucony. Ostatecznie w 1831 roku pospolite ruszenie zostało powołane przez generała Skrzyneckiego.
W II Rzeczypospolitej pospolite ruszenie stało się jednym z obowiązków wojskowych obywateli.
