Kudak – Twierdza Zbudowana w XVII Wieku
Kudak (ukr. Кодак) to polska twierdza wybudowana w latach 1635–1637 w celu zabezpieczenia południowych granic Rzeczypospolitej przed Kozakami zaporoskim. Fort został zdobyty przez Kozaków w 1635 roku i ponownie w 1648 roku podczas powstania Chmielnickiego.
Pierwsza Twierdza
Pierwsza twierdza została zbudowana w formie czworobocznego fortu na brzegu Dniepru, w pobliżu Kudackiego porohu. Jej celem było ograniczenie kontaktów chłopów ukraińskich z Kozakami i zapobieżenie ich wyprawom na Krym. Fort miał dwa półbastiony, a jego załoga składała się początkowo z 200 dragonów. W 1635 roku Kozacy zdobyli twierdzę, a po jej odbudowie w 1637 roku, hetman Stanisław Koniecpolski obsadził ją 4000 żołnierzy.
Druga Twierdza
W 1639 roku zbudowano nową twierdzę według planów Johanna Pleitnera, która miała bastiony oraz fosy. Twierdza była wyposażona w 11 dział i stanowiła jeden z arsenałów artylerii koronnej. Jej pierwszym komendantem był Jan Wojsław Żółtowski, a po jego śmierci, Krzysztof Grodzicki.
Oblężenie w 1648 roku
Podczas powstania Chmielnickiego Kudak odpierał pięciomiesięczne oblężenie, jednak po porażce wojsk koronnych, Grodzicki skapitulował 2 października 1648 roku, zapewniając załodze bezpieczne opuszczenie twierdzy. Po powstaniu Kudak został obsadzony przez Kozaków, a ostatecznie zniszczony przez Rosjan w wyniku traktatu pruckiego z 1711 roku.
Stan Obecny
W latach 1944–1994 eksploatacja kamieniołomów spowodowała zniszczenie większości pozostałości twierdzy. Obecnie zachowały się fragmenty bastionów oraz wałów ziemnych. Wzniesiono tam także pomnik upamiętniający powstanie Chmielnickiego oraz tablicę informacyjną o twierdzy. Ruiny Kudaka są obecnie uznawane za zabytek.
Bibliografia
- Marian Dubiecki, Kudak, twierdza kresowa i jej okolice, Warszawa 1900
- A. Czołowski, Kudak. Przyczynki do założenia i upadku twierdzy, „Kwartalnik Historyczny”, 1926
- S. Herbst, Trzy przyczynki do dziejów fortyfikacji, 1948
- Kudak twierdza kresowa, wydawnictwo Napoleon V, 2017
