Ustawa Dwunastu Tablic, znana jako lex duodecim tabularum, była pierwszą kodyfikacją prawa zwyczajowego w Rzymie, która miała miejsce w latach 451–449 p.n.e. Obowiązywała aż do czasów kodyfikacji Justyniana w VI w. n.e.
Przyjęcie Ustawy
Ustawa powstała w kontekście konfliktów między plebejuszami a patrycjuszami, którzy kontrolowali interpretację prawa. W 451 r. p.n.e. zwołano dziesięciu patrycjuszy, znanych jako decemwirowie, do spisania obowiązujących przepisów. W wyniku opóźnień oraz narastających napięć społecznych powołano drugą komisję z udziałem dwóch plebejuszy. Po konsultacjach w Grecji, ustawa została proklamowana w 449 r. p.n.e. i umieszczona na XII tablicach, co miało na celu jej upowszechnienie wśród obywateli.
Treść Ustawy
Ustawa składała się z kilku tablic o różnych tematach, w tym:
- Tablice I-III: Prawo procesowe, w tym zasady dotyczące stawienia się w sądzie.
- Tablice IV-V: Organizacja rodziny rzymskiej oraz zasady dziedziczenia.
- Tablica VI: Stosunki gospodarcze między rodzinami.
- Tablica VII: Prawa sąsiedzkie.
- Tablica VIII: Przestępstwa naruszające prawa obywateli.
- Tablice IX-X: Prawa sakralne i publiczne.
- Tablice XI-XII: Różne przepisy, w tym zakaz małżeństw między patrycjuszami a plebejuszami.
Oryginalne tablice nie przetrwały do dziś, a ich treść znana jest głównie z rekonstrukcji dokonanych przez późniejszych prawników i gramatyków.
Znaczenie Ustawy dla Prawa Rzymskiego
Ustawa Dwunastu Tablic miała kluczowe znaczenie nie tylko dla plebejuszy, ale także dla rozwoju prawa rzymskiego. Wprowadziła procedurę sądową i stała się podstawowym źródłem prawa, określaną przez Tytusa Liwiusza jako fons omnis publici privatimque iuris. Pomimo że niektóre przepisy straciły na znaczeniu, ustawa nigdy nie została uchylona i była uznawana przez Justyniana za obowiązującą.
Ustawa ta miała trwały wpływ na rozwój systemu prawnego w Rzymie i stanowiła fundament dla późniejszych kodyfikacji.
