|dopełniacz nazwy = Mozambiku
|lata istnienia =
|herb =
|godło = Emblem of Mozambique.svg
|flaga = Flag of Mozambique.svg
|dewiza =
|hymn =
(Kochana Ojczyzno)
|hymn audio = Mozambican national anthem, performed by the United States Navy Band.wav
|ustrój polityczny = republika
|konstytucja =
|stolica = Maputo
|data powstania = 25 czerwca 1975
|data likwidacji =
|władca =
|prezydent = Filipe Nyusi
|premier = Adriano Maleiane
|powierzchnia = 799 380 km²
|wysokość =
|rok = 2017
|liczba ludności = 26 573 706
|gęstość zaludnienia = 33 os./km²
|ISO 3166 = MZ
|waluta = metical (MZM)
|numer kierunkowy = +258
|domena = .mz
|kod samochodowy = MOZ
|kod samolotowy = C9
|strefa czasowa = UTC +2
|narodowości = Bantu
|język urzędowy = portugalski
|religia dominująca = chrześcijaństwo
|terytoria zależne =
|terytoria autonomiczne =
|pkb rok = 2023
|pkb = 19,91 mld USD
|pkb na osobę = 587 USD
|pkb psn rok = 2023
|pkb psn = 52,75 mld dolarów międzynar.
|pkb psn na osobę = 1 556 dolarów międzynar.
|mapa = Mozambique – Location Map (2013) – MOZ – UNOCHA.svg
|alt mapy =
|opis mapy =
|lokalizacja mapa = Location Mozambique AU Africa.svg
|nazwa lokalizacji =
|opis lokalizacji =
|kod mapy =
|współrzędne =
|opis miejsca =
|commons = Category:Mozambique
|wikinews =
|wikicytaty =
|wikisłownik = Mozambik
}}
Mozambik (), Republika Mozambiku () – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.
Kolonia portugalska w latach 1498–1975.
Ustrój polityczny
Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.
W wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie.
* święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
* ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.
Podział administracyjny
Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:
Historia
Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu, która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską.
Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości.
W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników, którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego.
Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO.
Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym.
21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992 po tym, jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku.
W marcu 2019 roku południowo-wschodnią Afrykę, w tym Mozambik, nawiedził tropikalny cyklon Idai. Było to jedno z najtragiczniejszych w skutkach (spośród odnotowanych) tego typu zjawisk atmosferycznych w Afryce i całej półkuli południowej. Długotrwała nawałnica spowodowała katastrofalne zniszczenia przede wszystkim w Mozambiku, gdzie zginęło ok. 600 osób, ale też w Zimbabwe i Malawi (w całym dotkniętym przez cyklon regionie było ponad 1000 ofiar śmiertelnych oraz tysiące osób zaginionych). Na południowej półkuli żywioł zajmował (stan na marzec 2019 r.) 3. miejsce (wśród odnotowanych) w klasyfikacji najbardziej śmiertelnych cyklonów tropikalnych.
Geografia
]]
Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:
* Malawi – 1569 km,
* RPA – 491 km,
* Eswatini – 105 km,
* Tanzanią – 756 km,
* Zambią – 419 km,
* Zimbabwe – 1231 km.
Długość linii brzegowej wynosi 2470 km
Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.
Ważniejsze rzeki Mozambiku:
* Rovuma (Ruvuma)
* Lúrio
* Incomati (Komati)
* Zambezi
* Save (Sabi)
* Limpopo
Główne produkty eksportowe:
* krewetka
* bawełna
* cajú
* cukier
* herbata
* kopra
Zasoby naturalne:
* energia wodna
* gaz ziemny
* węgiel
* minerały
* drewno
* ziemia uprawna
Miasta Mozambiku
Poniższa lista przedstawia największe miasta Mozambiku:
Demografia
Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych.
HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)
Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):
* całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
* mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
* kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)
Religia:
Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2017 roku:
* chrześcijanie – 59,8%:
** katolicy – 27,2%,
** kościoły syjonistyczne i AICs – 15,6%,
** ewangelikalni i zielonoświątkowcy – 15,3%,
** anglikanie – 1,7%,
* muzułmanie – 18,9%,
* bez religii (animiści) – 14%,
* wyznawcy innych religii – 4,8%,
* nieokreśleni – 2,5%.
Gospodarka
Transport
Standardowa kolej w Mozambiku jest o rozstawie przylądkowym szyn (1067 mm) i obejmuje 2983 km linii (2008 rok). Właścicielem jest spółka Portos e Caminhos de Ferro de Moçambique (CFM), lecz operatorami są inne dzierżawiące je przedsiębiorstwa. Ponadto w kraju znajduje się 140 km linii wąskotorowych o rozstawie 762 mm. Linie główne stanowiły trzy odrębne niepołączone ze sobą systemy: północny CFM Norte, centralny CFM Centre (najstarszy, uruchomiony w 1899 roku) i południowy CFM Sul, powstałe oryginalnie w celu eksploatacji i wywozu bogactw kolonii.
Siły zbrojne
Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych.
Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD).
