|odznaczenia =
|commons = Ludwig von Mises
|wikicytaty = Ludwig von Mises
}}
Ludwig Heinrich Edler von Mises (ur. 29 września 1881 we Lwowie, zm. 10 października 1973 w Nowym Jorku) – austriacki ekonomista. Brat matematyka Richarda von Misesa.
Przedstawiciel szkoły austriackiej w ekonomii, w poglądach na gospodarkę reprezentował stanowisko leseferystyczne. Twierdził, że niemożliwe jest racjonalne funkcjonowanie gospodarki planowej. Stanowisko to wywołało w okresie międzywojennym szeroką dyskusję teoretyczną (Maurice Dobb, Oskar Lange).
Życiorys
pradziada Ludwiga von Misesa, Mayera Rachmiela Misesa, który otrzymał tytuł szlachecki w 1881 roku od cesarza Franciszka Józefa I]]
Urodził się 29 września 1881 w domu nr 13 przy ulicy Jagiellońskiej we Lwowie, w żydowskiej rodzinie Artura i Adeli (z domu Landau) Edler von Misesów. Ojciec Ludwiga był absolwentem Politechniki w Zurychu. Potem pracował w austriackim Ministerstwie Kolei jako inżynier. Ludwig był najstarszym z trójki chłopców. Jeden z braci umarł w dzieciństwie, natomiast Richard został znanym matematykiem.
W latach 1892–1900 Ludwig von Mises uczęszczał do prywatnej szkoły podstawowej we Lwowie. Otrzymał tam klasyczne wykształcenie, dodatkowo wzbogacone kulturą galicyjskiej stolicy. Przed ukończeniem dwunastego roku życia von Mises obyty był w piśmie niemieckim, łacińskim, cyrylicy, grece oraz hebrajskim. Władał przy tym także językiem polskim i francuskim oraz rozumiał po ukraińsku. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował edukację w stolicy cesarstwa, Wiedniu, gdzie uczęszczał do publicznego gimnazjum, zaś w 1900 rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1903 umarł jego ojciec.
20 lutego 1906 otrzymał stopień doktora prawa kanonicznego i rzymskiego na tymże uniwersytecie. Uniwersytet Wiedeński nie miał wtedy katedry ekonomicznej. Jedynym sposobem studiowania ekonomii były studia prawnicze. Prawdopodobnie od 1904 do 1914 uczęszczał także na seminaria Eugena von Böhm-Bawerka. W 1910 zakończył trzyletnią obowiązkową służbę wojskową, składającą się z trzech czterotygodniowych okresów, po jednym na każdy rok służby.
W 1913 został zatrudniony jako privatdozent (nieopłacany wykładowca) na Uniwersytecie Wiedeńskim.
Podczas pierwszej wojny światowej został wcielony do wojska. Opuścił Wiedeń latem 1914, by udać się na wojnę tego samego dnia i tym samym pociągiem, którym planował wyruszyć, by prowadzić seminarium na Śląsku. Był kapitanem w austro-węgierskiej artylerii konnej, początkowo na froncie wschodnim w Karpatach, Rosyjskiej Ukrainie i Krymie. W późniejszym etapie wojny pracował nad problemami ekonomicznymi w Sztabie Generalnym w Wiedniu.
Po wojnie został dyrektorem austriackiego Urzędu Reparacji Wojennych Ligi Narodów (do 1920).
W 1919 powrócił na Uniwersytet Wiedeński jako privatdozent. 18 maja 1918 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po pierwszej wojnie światowej Mises pomógł w odnowie Społeczeństwa Ekonomicznego, wydawcy kwartalnika „Zeitschrift fur Nationalökonomie”. Aktywny członek Stowarzyszenia na rzecz Polityki Socjalnej (do 1933). W 1926 występował z wykładami na amerykańskich uniwersytetach, które były sponsorowane przez Fundację Laury Spelman Rockefeller.
W latach 1920–1934 prowadził prywatne seminarium w swoim biurze w co drugi piątkowy wieczór. Uczestniczyli w nim doktorzy uniwersyteccy i goście, jedynie za zaproszeniem.
Założony przez Misesa Austriacki Instytut Badań Cykli Koniunkturalnych rozpoczął pracę 1 stycznia 1927. Mises został jego wiceprezesem wykonawczym. F. A. Hayek był kierownikiem do roku 1931, gdy wyemigrował do Londynu, stanowisko to przejął Oskar Morgenstern.
Przebywał w Stanach Zjednoczonych na Kongresie Międzynarodowej Izby Handlu (1931).
6 lipca 1938 wziął ślub z Margit Sereny w Genewie.
W 1940 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, przybył do Nowego Jorku 2 sierpnia.
W lutym 1942 rozpoczął dwumiesięczny kontrakt w Meksyku jako profesor wizytujący na Narodowym Uniwersytecie Meksyku i Narodowej Szkole Ekonomii.
Po sześciu latach od przybycia do USA otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Od 26 lipca do 4 września tego samego roku wyruszył do Meksyku jako profesor wizytujący i prowadził wykłady w szkole ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego.
W latach 1946–1973 był doradcą Foundation for Economic Education.
Wraz z F. A. Haykiem przyczynił się do założenia Stowarzyszenia Mont Pelerin, międzynarodowej społeczności biznesmenów, ekonomistów, intelektualistów (1947).
W 1949 znów został zaproszony do Szkoły Ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego, w której prowadził wykłady od 30 lipca do 28 sierpnia. W tym roku został też wydany jego traktat ekonomiczny – Human Action.
Od 31 marca do 16 kwietnia 1950 podróżował z wykładami po Peru na zaproszenie Pedro Beltrána, prezesa Banco Central de Reserve [Centralnego Banku Rezerw].
W 1953 zmarł jego brat Richard.
Od stycznia 1954 do kwietnia 1955 roku pracował jako doradca Krajowego Związku Producentów (NAM).
W czerwcu 1959 przybył do Buenos Aires na zaproszenie Centrum Promocji Wolnej Ekonomii (później Centrum Studiów nad Wolnością). Dał tam sześć odczytów, opublikowanych pośmiertnie jako [http://korespondent.pl/index.php?x=czytelnia/mises_ekonomia_polityka_index Polityka ekonomiczna: Rozważania na dziś i jutro].
wolnego rynku i obronę wolnego społeczeństwa.|data=2023-03}}
10 października 1973 Mises zmarł w Szpitalu Świętego Wincentego w Nowym Jorku.
Poglądy
Mises przed II wojną światową był zwolennikiem rządów opartych na liberalizmie polityczno-gospodarczym, a zarazem wrogiem rządów socjaldemokratycznych. Oskarżał niemieckich i austriackich socjaldemokratów o zniszczenie państwa austro-węgierskiego. Pisarzy takich, jak Émile Zola, Charles Dickens oraz H.G. Wells postrzegał jako „agentów socjalizmu”. Nawoływał do likwidacji związków zawodowych.
Był niechętny nurtowi feministycznemu, uznając feminizm za zaprzeczenie naturalnego porządku płci: „To nie małżeństwo sprawia, że kobieta jest poddana wewnętrznej niewoli, ale fakt, że jej seksualny charakter wymaga poddania się mężczyźnie, a miłość do męża i dzieci pochłania jej najlepsze siły”. Zdaniem Misesa feminizm ma sens tylko wtedy, gdy ogranicza się do zrównania praw kobiet i mężczyzn w rozumieniu myśli liberalnej; jeżeli próbuje znieść różnice płciowe, staje się „duchowym dzieckiem socjalizmu”.
Spuścizna
Mises wywarł fundamentalny wpływ na gwałtowny rozwój myśli paleokonserwatywnej w Stanach Zjednoczonych. Instytut jego imienia zrzesza osoby o poglądach wolnorynkowych; do jego wpływów przyznawali się m.in. Murray Rothbard, Patrick Buchanan, Richard B. Spencer, a jego poglądy (zwłaszcza dotyczące konieczności demontażu państwa na rzecz wolnego rynku) do amerykańskiego mainstreamu weszły za sprawą ruchu alt-right.
Praca naukowa
* 1913–1938 – profesor Uniwersytetu w Wiedniu
* 1934–1940 – Institut Universitaire des Hautes Etudes Internationales w Genewie
* 1945–1969 – Uniwersytet w Nowym Jorku
Główne prace:
* Die Wirtschaftsrechnung im sozialistischen Gemeinwesen (1920) oraz Socialism. An Economic and Sociological Analysis (1922), w której wykazywał, że społeczeństwa socjalistyczne nie mogą osiągnąć racjonalnej alokacji zasobów, gdyż brak w nich prawdziwego systemu cen.
* Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940), znana szerzej w wersji rozszerzonej i przetłumaczonej na język angielski jako Human Action (pol. Ludzkie działanie) w której wskazywał konieczność stosowania prakseologii jako metody nauki ekonomii.
Wykaz dzieł
* [http://mises.org/misesbib/galicia.pdf Die Entwicklung des gutsherrlic-bäuerlichen Verhältnisses in Galizien: 1772–1848](1902)
* Theorie des Geldes und der Umlaufsmittel (1912)
** wydanie angielskie: [http://mises.org/books/tmc.pdf Theory of Money and Credit] (1953)
* [http://www.archive.org/stream/nationstaatundwi00vonm#page/n5/mode/2up Nation, Staat und Wirtschaft: Beiträge zur Politick und Geschichte der Zeit] (1919)
** wydanie angielskie: [https://web.archive.org/web/20120416071439/http://mises.org/pdf/NSE.pdf Nation, State, and Economy: Contributions to the Politics and History of Our Time] (1983)
* [http://web.archive.org/web/20111113023504/http://wissensnavigator.com/documents/Mises_Gemeinwirtschaft.pdff Die Gemeinwirtschaft: Untersuchungen über den Sozialismus] (1922)
** wydanie angielskie: [http://mises.org/books/socialism.pdf Socialism: An Economic and Sociological Analysis] (1951)
** wydanie polskie: Socjalizm (tłum. Stefan Sękowski, Arcana 2009)
* Liberalismus (1927)
** wydanie angielskie: [http://mises.org/books/liberalism.pdf Liberalism or The Free and Prosperous Commonwealth] (1962)
** wydanie polskie: Liberalizm w tradycji klasycznej (tłum. Józef Emil i Helena, Oświaty kaganiec 1989; tłum. J. M. Małek, Arcana 2001)
* [http://mises.org/etexts/mises/mises1928.pdf Geldwertstabilisierung and Konjunkturpolitik] (1928)
** pierwsze wydanie angielskie: [http://mises.org/books/causes.pdf On the Manipulation of Money and Credit](Free Market Books 1978)
** obecnie stanowi drugą część [http://mises.org/books/causes.pdf The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression](Ludwig von Mises Institute 2006)
* [http://docs.mises.de/Mises/Mises_Interventionismus.pdf Kritik des Interventionismus: Untersuchungen zur Wirtschaftspolitik und Wirtschaftsideologie der Gegenwart] (1929)
** wydanie angielskie: [http://mises.org/etexts/mises/critique/critique.pdf A Critique of Interventionism] (1976)
* Die Ursachen der Wirtschaftskrise: Ein Vortag (1931)
** wydanie angielskie: The Causes of the Economic Crisis (1978)
** obecnie stanowi trzecią część [http://mises.org/books/causes.pdf The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression] (Ludwig von Mises Institute 2006)
* Grundprobleme der Nationalökomomie: Untersuchungen über Verfahren, Aufgaben und Inhalt der Wirtschafts – und Gesellschaftslehre (1933)
** wydanie angielskie: [http://mises.org/books/epistemological.pdf Epistemological Problems of Economics] (1960)
* [http://mises.org/humanaction/pdf/nationaloekonomie.pdf Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens] (1940)
* [http://mises.org/books/og.pdf Omnipotent Government: The Rise of Total State and Total War] (1944)
* [http://mises.org/Books/bureaucracy.pdf Bureaucracy] (1944)
** wydanie polskie: Biurokracja (tłum. J. Kłos, Instytut Konserwatywno-Liberalny i Fijor Publishing 2005)
* [http://mises.org/books/plannedchaos.pdf Planned Chaos] (1947)
** wydanie polskie: Planowany chaos (tłum. L. S. Kołek, Instytut Konserwatywno-Liberalny i Fijor Publishing 2005)
* [http://mises.org/books/HumanActionScholars.pdf Human Action: A Treatise on Economics] (1949)
** wydanie polskie: Ludzkie Działanie: Traktat o ekonomii (tłum. Witold Fałkowski, Instytut Misesa 2007)
** [http://mises.pl/pliki/upload/HumanAction_rozdz1-3.pdf Ludzkie Działanie, rozdziały I-III] (online)
* [http://mises.org/books/planningforfreedom_mises.pdf Planning for Freedom and Other Essays and Adresses] (1952)
* (1956)
** wydanie polskie: Mentalność antykapitalistyczna (tłum J. M. Małek, Niepodległość 1991; Arcana 2000)
* [http://mises.org/Books/theoryhistory.pdf Theory and History: An Interpretation of Social and Economic Evolution] (1957)
** wydanie polskie: Teoria a historia. Interpretacja procesów społeczno-gospodarczych (tłum. Grzegorz Łuczkiewicz, PWN, 2011)
* [http://mises.org/etexts/histsetting.pdf The Historical Setting of the Austrian School of Economics] (1962)
** książka została opublikowana po raz pierwszy w hiszpańskim tłumaczeniu jako El Establecimiento Histórico de la Escuela Austriaca de Economía (1962)
** wydanie angielskie ukazało się w 1969 roku
* [http://mises.org/books/ultimate.pdf The Ultimate Foundation of Economic Science: An Essay on Method] (1962)
Publikacje pośmiertne
* Erinnerungen (1978)
** wydanie angielskie: Notes and Recollections (1978)
** wydanie polskie: Wspomnienia (tłum. Stefan Sękowski, Fijor Publishing 2007)
* [http://mises.org/etexts/clash.pdf The Clash of Group Interests and Other Essays] (1978)
* [http://mises.org/etexts/ecopol.pdf Economic Policy: Thoughts for Today and Tomorrow] (1979)
** wydanie polskie: Ekonomia i polityka (tłum. Anna Brzezińska, Fijor Publishing 2006),
** (online)
* [http://mises.org/books/mmmp.pdf Money, Method, and the Market Process] (1990)
* [http://mises.org/efandi.asp Economic Freedom and Interventionism] (1990)
* [http://mises.org/etexts/mises/interventionism/interventionismtext.pdf Interventionism: An Economic Analysis] (1998)
** pierwotnie praca [http://mises.org/etexts/mises/interventionism/interventionismtext.pdf Interventionism: An Economic Analysis] stanowiło część [http://mises.org/humanaction/pdf/nationaloekonomie.pdf Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaften], jako oddzielna publikacja pojawiła się po raz pierwszy w 1998 roku.
** wydanie polskie: Interwencjonizm (tłum. Agnieszka Łaska, Jan M. Małek, Arcana 2000, drugie wydanie 2005)
* Individuo, mercato e Stato di dirtto (1998)
* The Political Economy of International Reform and Reconstruction (2000)
