Tęcza

wodnej powstałej przy wodospadzie Takakkaw Falls w Kanadzie.]]
Tęcza – zjawisko optyczne i meteorologiczne (fotometeor), charakterystyczny wielobarwny łuk o ciągłej zmianie kolorów od czerwonego na zewnątrz do fioletowego wewnątrz, widziany naprzeciw słońca, występujący zazwyczaj tuż przed lub po opadzie deszczu.
Występujący w tęczy układ barw jest zbliżony do widma barw prostych, z reguły wyszczególnia się siedem barw tęczy: czerwona (na zewnątrz łuku), pomarańczowa, żółta, zielona, niebieska, indygo i fioletowa (wewnątrz łuku).
Najczęściej obserwowana jest tęcza główna, towarzyszy jej drugi łuk tęczy o większym promieniu i odwrotnym układzie kolorów, zwany tęczą wtórną, ale jest znacznie słabszy, przez co rzadziej obserwowany. Obszar między tęczą główną i wtórną jest nieco ciemniejszy, jest zwany pasem Aleksandra.
Łuk tęczy głównej wywołują promienie, które weszły do kropli wody załamując się przy wejściu i wyjściu, oraz doznały w niej jednego wewnętrznego odbicia. Promienie, które odbiły się wewnątrz kropli dwa razy, wywołują tęczę wtórną. Zależność współczynnika załamania światła od długości fali świetlnej (dyspersja), powoduje rozkład światła białego na barwy.
Tęcza pojawia się wielokrotnie w mitologii, religii, literaturze i sztuce. Jej nazwa jest elementem nazw złożonych oraz nazw własnych. Tęczowa flaga jest symbolem organizacji i ruchów społecznych, w tym ruchu LGBT.
3 kwietnia obchodzony jest Dzień Tęczy.

Występowanie tęczy

Źródłem światła wywołującego naturalną tęczę jest zwykle Słońce, czasem Księżyc. Efekt wywołujący tęczę oraz tęczę wtórną zachodzi zawsze gdy w powietrzu są oświetlone krople wody (12), a tęcza na tle nieba dostrzegalna jest gdy krople oświetlane są przez silne równoległe promienie słoneczne, padające z tyłu obserwatora (9), Słońce znajduje się na stosunkowo niewielkiej wysokości (kącie do poziomu mniejszym niż 40°). Przy większych wysokościach Słońca tęcza może być obserwowana, gdy tworzące ją krople są poniżej płaszczyzny poziomej, na której jest obserwator (horyzontu), np. w górach lub z samolotu. Warunkiem uzyskania wyraźnej tęczy jest oświetlenie kropel deszczu (chmury) przez równoległą wiązkę światła słonecznego oraz jak najmniejsze natężenie innego światła docierającego z kierunku tęczy. Najbardziej widowiskowe tęcze można zaobserwować, gdy wywołujące ją światło jest jasne, przed obserwatorem pada intensywny deszcz, jednocześnie tło tęczy jest ciemne. W sprzyjających warunkach można obserwować także tęczę wtórną jako łuk o większym od tęczy pierwotnej promieniu. Teoretycznie występują też kolejne łuki tęczy, ale praktycznie nie są możliwe do obserwacji ze względu na bardzo słabą jasność. W laboratorium możliwa jest obserwacja wielu łuków tęczy. W 1868 roku , obserwując monochromatyczne światło rozproszone w strumieniu wody, rozpoznał 19 tęcz. W laboratoriach prowadzono obserwacje tęczy dla innych przeźroczystych cieczy, np. syropu klonowego o współczynniku załamania 1,47–1,48 oraz – 1,749. Niezwykle wątłe łuki tęczy trzeciorzędnej i czwartorzędnej zostały sfotografowane po raz pierwszy w 2011 roku.

W specyficznych przypadkach możliwe jest dostrzeżenie tęczy księżycowej, wywołanej światłem odbitym od Księżyca. Rozdzielczość ludzkiego oka w warunkach słabego światła nie jest zbyt dobra i człowiek nie widzi kolorów przy słabym świetle, tęcza księżycowa jest postrzegana zazwyczaj jako biały (a nie kolorowy) łuk.

Tęcza jako fenomen

Wszystkie oświetlone krople rozszczepiają i odbijają światło w ten sam sposób, ale do oka obserwatora dociera z danej kropli tylko światło rozproszone w jego kierunku. Jeżeli krople oświetlone są w przeważającej ilości światłem padającym z tego samego kierunku, to z blisko położonych kropli dociera do obserwatora dociera światło rozpraszane w jego kierunku, co jest postrzegane jako tęcza i towarzyszące jej efekty. Z fizycznego punktu widzenia tęcza nie istnieje tak, jak przedmiot odbijający światło na danym fragmencie nieba, lecz jest efektem optycznym, którego położenie jest związane z położeniem źródła światła i kropel względem obserwatora. W warunkach powstawania tęczy obserwator, patrząc w kierunku tworzącym kąt 42° do promieni słonecznych, dostrzeże zawsze fragment łuku tęczy o kolorze czerwonym. Z kolei światło fioletowe będzie widziane na łuku o kącie 40,3° i dlatego w tęczy kolor fioletowy jest od środka, a czerwony na zewnątrz tęczy. Bez względu na odległość obserwatora od miejsca powstawania tęczy, jego położenia i innych warunków, promień łuku tęczy jest widziany pod kątem 40–42°.
Słońce znajdujące się powyżej tego kąta nad horyzontem nie wywoła tęczy na tle nieba; teoretycznie będzie ona powstawała poniżej linii horyzontu. Ale jeśli obserwator znajduje się na wzniesieniu, w budynku, samolocie lub w podobnej sytuacji, w której krople położone poniżej mogą być oświetlone przez Słońce, i może obserwować krople poniżej oczu w zadanym kierunku, wówczas tęcza może stanowić nawet pełny okrąg.

Bliźniacza tęcza

Bardzo rzadko można zaobserwować tęczę, której pojedynczy łuk przy jej podstawie w górnej części rozdziela się rozdziela się na dwa łuki tęczy. Kolory i ich układ obu łuków są takie same. Efekt zwany jest tęczą bliźniaczą. Jest to efekt oddzielny nie związany tęczą wtórną ani pasmami tęczy wielokrotnej. Zjawisko próbowano wyjaśnić w różny sposób, uważa się, że tęcza bliźniacza powstaje gdy w opadzie są krople o dwóch różnych wielkościach. Małe krople spadają wolniej i mają kształt kulisty, większe spadają szybciej a opływające je powietrze spłaszcza je (zobacz Kropla#Kształt), w spłaszczonej kropli bieg promienia w płaszczyźnie zbliżonej do pionowej jest inny niż dla kropli kulistej. Kiedy łączą się dwie ulewy z kroplami deszczu o różnej wielkości, każda z nich wytwarza nieco inną tęczę, która może połączyć się i utworzyć bliźniaczą tęczę. Badania przejścia promieni świetlnych przez spłaszczone krople wykazało, że bliźniacza tęcza może wystąpić już przy występowaniu kropelek o średnicach 0,40 i 0,45 mm. Ta niewielka różnica w wielkości kropli skutkowała małą różnicą w spłaszczeniu kropli, ale dużą różnicą w spłaszczeniu góry tęczy.
W naturze zaobserwowano i sfotografowano jeszcze rzadszy przypadek rozszczepienia tęczy na trzy gałęzie.
Newton (1672) wskazał, że w rozszczepionym świetle słonecznym zauważa 5 głównych barw: czerwony, żółty, zielony, niebieski i fioletowy, dalej napisał, że jest też pomarańcz i indygo, a między nimi jest nieokreślona różnorodność barw pośrednich, dziś określanych jako barwy proste. Zdecydował się podzielić widmo widzialne na siedem kolorów w oparciu o przekonanie wywodzące się z wierzeń starożytnych greckich sofistów, którzy uważali, że istnieje związek pomiędzy kolorami, nutami muzycznymi, znanymi wówczas orbitami ciał niebieskich i dniami tygodnia.
Rozkład kolorów tęczy jest zbliżony do rozkładu widmowego światła białego zawierającego barwy proste, ale różni się od tego widma, kolory nie są czyste i są mniej nasycone. W tęczy występuje tzw. rozmazanie widmowe, polegające na tym, że w danym punkcie tęczy jest światło z pewnego zakresu długości fali z dominacją ilościową jednej. Jest to efektem tego, że fale świetlne o danej długości są rozpraszane przez krople, nie tylko w jednym kierunku, ale w różnych, z dominującym kierunkiem. Ponadto na rozmycie kolorów tęczy wpływa to, że tarcza słoneczna nie jest punktowym źródłem światła, ma 0,5° średnicy kątowej, wynikiem czego na kroplę pada światło z kierunków w tym zakresie kątowym, każda barwa w tęczy jest w pasie o tej szerokości, co jest znaczące w porównaniu z szerokością tęczy (2°). Kolory zaburzają także efekty wywołujące tęcze wielokrotne, a pochodzące od kolorów występujących bardziej na zewnątrz łuku tęczy.
Powyższe zależności nie określają w pełni jasności łuku tęczy, nie uwzględniają one między innymi ilości rozpraszanego światła z powodu nachylenia powierzchni kropli do promieni padających. Jeśli wąski strumień światła o natężeniu $I\_0$ pada na nachyloną pod kątem $i$ i $\backslash Phi$ powierzchnię kropli, ma rozmiary kątowe $di$ i $d\backslash Phi.$ Natężenie światła pochodzące od małego fragmentu powierzchni jednej kropli o promieniu a określa wzór:
:: $I\_k\; =\; \backslash frac\{E\_k\; I\_0\; a^2\; \backslash cos\; i\backslash \; \backslash sin\; i\backslash \; di\backslash \; d\backslash Phi\}\{R^2\; \backslash sin\; \backslash theta\; \backslash \; d\backslash theta\; \backslash \; d\backslash Phi\}.$
Wydzielając z powyższego część zależną od kątów:
:: $D\_k\; =\; 0\{,\}5\; E\_k\; \backslash frac\{\backslash sin\; 2i\}\{\backslash sin\backslash theta\}\backslash left(\; \backslash frac\{d\backslash theta\}\{di\}\; \backslash right)^\{-1\},$
:: $I\_k\; =\; I\_0\; D\_k\; \backslash frac\{a^2\}\{R^2\}.$
Wartość $d\backslash theta\; /\; di$ wynika z opisanego wyżej biegu światła w kropli i wynosi:
:: $\backslash frac\{d\backslash theta\}\{di\}\; =\; 2\; –\; 2(k+1)\backslash frac\{\backslash operatorname\{ctg\}\; \backslash \; i\}\; \{\backslash operatorname\{ctg\}\; \backslash \; r\},$
gdzie:
* $a$ – promień kropli,
* $R$ – odległość od kropli do obserwatora.
Intensywność światła rozproszonego jest największa dla kątów, w których wartość $D\_k$ jest największa. Czynnikiem, który zmienia się najbardziej, jest $d\backslash theta\; /\; di,$ a $D\_k$ osiąga maksimum, gdy $d\backslash theta\; /\; di$ dąży do zera. Dla tęczy pierwotnej $(k=1)$ światła czerwonego $(n=1\{,\}33)$ czynnik ten ma wartość zero dla kąta odpowiadającego kolorowi czerwonemu tęczy pierwotnej.

Dyspersja

Kątowa dyspersja światła, czyli zależność zmiany kąta odchylenia promienia świetlnego od zmiany długości fali nie jest duża dla kątów tęczy. Światło wychodzące z kropli pod innymi kątami jest słabsze. Można się zastanawiać, dlaczego niektóre kolory nie są widoczne pod innymi kątami, zwłaszcza jeśli jest tam większa dyspersja.
Dyspersję kątową światła, czyli zmianę kąta rozproszenia światła od zmiany długości fali definiuje poniższy wzór, a zakładając liniową zależność współczynnika załamania światła od długości fali $(\{d\; n\}/\{d\backslash lambda\}\; =\; a)$:
:: $\backslash frac\{d\backslash theta\}\{d\backslash lambda\}\; =\; \backslash frac\{d\backslash theta\}\{d\; n\}\; \backslash frac\{d\; n\}\{d\backslash lambda\}\; =\; a\; \backslash frac\{d\backslash theta\}\{d\; n\}.$
Stała $a$ jest stałą materiałową zależną od substancji załamującej światło. Z zależności określającej bieg promienia w kropli i prawa załamania wynika:
:: $\backslash frac\{d\backslash theta\}\{d\; n\}\; =\; \backslash frac\; 2n\; \backslash frac\{(k+1)\; \backslash sin\; i\}\{(n^2\; –\; \backslash sin^2\; i)^\{0\{,\}5\}\}.$
Stosując tę zależność dla kąta minimalnego odchylenia promienia wychodzącego (kąta Kartezjusza):
:: $\backslash left(\; \backslash frac\{d\; \backslash theta\}\{d\; n\}\backslash right)\_c\; =\; \backslash frac\{2\}\{n\}\; \backslash left(\; \backslash frac\{(k+1)^2\; –\; n^2\}\{n^2\; -1\}\; \backslash right)^\{0\{,\}5\}.$
Dyspersja jest rosnącą, ale nie liniową funkcją kąta padania światła $i;$ dla kątów padania, które tworzą tęczę, dyspersja niemal nie zależy od kąta padania światła.
Jeden kolor zdominuje inne, jeżeli kroplę obserwuje się pod kątem do padającego zbliżonym do granicznego $\backslash theta\_c.$ Światło czerwone jest widoczne na jego $\backslash theta\_c$ z powodu skupiania, a także, dlatego że nie ma konkurencji z innymi kolorami. Światło to wśród fal świetlnych w zakresie widzialnym ma najmniejszy współczynnik załamania światła, przez co jego kąt załamania jest najmniejszy. Dla kąta obserwacji równemu $\backslash theta\_c$ światła niebieskiego pojawiające się światło jest mieszaniną wszystkich kolorów, ale dlatego, że niebieskie promienie są skupione w ten kąt, niebieski dominuje. W wyniku tego kolor danego miejsca tęczy jest wynikiem nakładania się świateł, a światło nie jest monochromatyczne.
Dla współczynnika załamania światła $n\; =\; 2$ i $k=1$ wyrażenie jest równe 0, co oznacza, że tęcza pierwotna dla takich kulek nie powstaje.
Dla kątów tęczy dyspersja praktycznie nie zmienia się, dlatego szerokość kątową tęczy można wyznaczyć z wyrażenia:
:: $\backslash Delta\backslash theta\; =\; \backslash frac\{d\; \backslash theta\}\{d\; n\}\; \backslash Delta\; n.$
Dla tęczy pierwotnej dyspersja jest równa 2,536, $\backslash Delta\; n\; =\; 0\{,\}013,$ szerokość tęczy $\backslash Delta\; \backslash theta\; =\; 3\{,\}3\; \backslash cdot\; 10^\{-2\}\; =\; 1\{,\}89^\backslash circ$.

Inne czynniki

na mgle]]
Tarcza słoneczna ma rozmiar kątowy 0,5°, co powiększa szerokość kątową rozproszenia każdej długości fali (koloru) i przyczynia się do tego, że kolory tęczy nie są czyste, pomimo tego obserwator postrzega je jako czyste. Teoretyczna szerokość tęczy od czerwonego do niebieskiego wynosi 1,7°, ale po uwzględnieniu wielkości tarczy słonecznej i dyspersji światła, szerokość wynosi około 2,2°, co jest zgodne z obserwacją.
Słona woda ma większy współczynnik załamania, co skutkuje mniejszym kątem widzenia łuku tęczy, można to zaobserwować, oglądając tęczę powstającą częściowo na rozbryzgach fal morskich i na kroplach deszczu. Z uwagi na napięcie powierzchniowe krople są niemal kuliste, ale duże krople nie są kuliste, w wyniku czego także może ulec zmianie kąt widzenia łuku tęczy, kolory tęczy mogą nie być wyraźne, a nawet jeżeli występują 2 rodzaje kropel, tęcza może w jej górnej części rozdzielić się na dwa łuki. Spłaszczenie kropel spadających w powietrzu nie wpływa na wygląd tęczy przy horyzoncie. W XX w. powstało kilka teorii próbujących opisać matematycznie powstawanie tęczy na niesferycznych kroplach.
W 1908 roku przedstawił teorię zwaną rozwiązania Mie (Lorenza-Mie), która na podstawie równań Maxwella umożliwia określenie natężenia światła rozproszonego pod danym kątem w zależności od długości fali świetlnej oraz wielkości kropel. Jednak teoria Lorenza-Mie ogranicza się do rozpraszania przez cząstki kuliste, dlatego nie można w niej uwzględnić spłaszczenia spadających kropel. W 2012 r. zespół autorów opublikował pracę, w której analizuje efekty rozproszenia światła przez śledzenie promieni, z uwzględnieniem dyspersji, polaryzacji, interferencji i dyfrakcji na niesferycznych kroplach. Praca ukazuje jak niesferyczne krople deszczu wpływają na kształt tęczy i powstawanie tęczy bliźniaczej.
W II w. p.n.e. Aleksander z Afrodyzji pisząc komentarze do dzieł Arystotelesa opisuje tęczę i zauważa, że pas między tęczami jest ciemniejszy od otoczenia, stąd jego nazwa pas Aleksandra.
Wyjaśnienie dotyczące kolorów Kartezjusza było oparte na klasycznej teorii światła, w której kolory powstawały przez modyfikację białego światła. Isaac Newton był pierwszym, który w 1672 r. zademonstrował, że białe światło składa się z promieni o kolorach tęczy. Dowiódł tego poprzez eksperymenty z pryzmatami, w którym pierwszy rozszczepiał światło białe na widmo kolorów, a drugi łączył to widmo w światło białe, odrzucając tym samym teorię, że kolory powstają przez modyfikację światła przez ośrodek. Wykazał również, że czerwone światło jest załamywane w mniejszym stopniu niż niebieskie i zaproponował pierwsze naukowe wyjaśnienie podstawowych cech tęczy. Korpuskularna teoria światła przedstawiona przez Newtona nie była jednak w stanie wyjaśnić zjawiska tęczy wielokrotnej, której powstawanie zostało opisane dopiero przez Thomasa Younga, który zauważył, światło zachowuje się jak fala, więc może zachodzić interferencja promieni słonecznych pomiędzy sobą. Badania Younga zostały udoskonalone po roku 1820 przez George’a Biddella Airy’ego, który dyfrakcją wyjaśnił zależność jasności kolorów tęczy oraz istnienie tęczy wielokrotnych od rozmiarów kropel deszczu.
Podejście naukowe w badaniu tego zjawiska optycznego nie zawsze było przychylnie odbierane. W dziedzinach literackich i artystycznych, podejmowano liczne próby przypisania temu zjawisku fizycznemu takiego czy innego symbolicznego znaczenia. Istnieli uczeni, pisarze i artyści, którzy twierdzili, że fizyko-matematyczna analiza zjawisk naturalnych zmniejsza ich urok. Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) w swoim eseju na temat teorii kolorów napisał, że analiza naukowa przeprowadzona przez Newtona „sparaliżowała serce natury”. Dla Goethego wygląd (pozory) nie mogły być zjawiskiem obiektywnym, musiały być zrozumiane przy pomocy globalnej teorii postrzegania (percepcji) – uważał on światło za źródło życia zjawisk związanych z kolorami. Opinię tę podzielali Charles Lamb (1775–1834) i John Keats. Zdaniem obu poetów Newton „zniszczył całą poezję tęczy, sprowadzając ją do pryzmatycznych kolorów”. W języku prasłowiańskim obecna tęcza miała w rdzeniu duga, duha. Od rdzenia tego pochodzi nazwa tęczy w języku śląskim – dynga, rosyjskim – радуга, czeskim – duha, serbskim – duga.
W języku polskim słowo tęcza oznacza nie tylko barwny łuk w powietrzu, ale także barwny łuk tworzony przez krople rosy. W niektórych językach oba zjawiska określane są różnymi słowami, np. w języku angielskim – rainbow i , francuskim – Arc-en-ciel i Arc-en-ciel de rosée lub arc-en-terre. W językach tych tęcza, to łuk na niebie.

Tęcza w religii i mitologii

Tęcza zajmuje dość znaczące miejsce w mitologii i legendach, najprawdopodobniej z uwagi na jej piękno i trudność w wyjaśnieniu tego zjawiska:
* W mitologii greckiej tęcza była utożsamiana z drogą, jaką pokonywała posłanka Iris pomiędzy Ziemią i Niebem. W mitologii chińskiej tęcza była szczeliną w niebie zamkniętą za pomocą kamieni i pięciu (lub siedmiu) kolorów przez boginię Nüwa. W mitologii hinduskiej tęczę nazywano Indradhanush, co oznaczało łuk Indry, boga błyskawic i grzmotów. W mitologii skandynawskiej używano nazwy Bifröst – był to most łączący światy Ásgard (bogów) i Midgard (ludzi). Irlandzki leprechaun chował garnek złota na końcu tęczy – czyli w miejscu niedostępnym dla żadnego człowieka (ponieważ tęcza nie występuje w konkretnym miejscu, a jej pojawienie zależy od pozycji samego obserwatora).
* W Starym Testamencie tęcza jest symbolem przymierza pomiędzy Bogiem i człowiekiem, jest obietnicą złożoną przez Boga Jahwe Noemu, że Ziemi nie nawiedzi już więcej wielka powódź (Stary Testament, Rdz 9,13). Tęcza stała się nawet symbolem ruchu w judaizmie, zwanego B’nei Noah. Członkami B’nei Noah są nie-żydzi, którzy kontynuują drogę wielkiego przodka, jakim był Noe. Ruch ten ma korzenie w tradycji żydowskiej, a szczególnie w Talmudzie. Jest także wymieniona w Mądrości Syracha jako jeden z przejawów stworzenia, które domaga się oddawania Bogu czci (Syr 43,11-13).
* W Nowym Testamencie tęcza pojawia się w Ap 4: A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu – podobna z wyglądu do szmaragdu oraz Ap 10: I ujrzałem innego potężnego anioła, zstępującego z nieba, obleczonego w obłok, tęcza była nad jego głową, a oblicze jego było jak słońce, a nogi jego jak słupy ogniste.
* Według mitologii Aborygenów, świat narodził się z „tęczowego węża”, natomiast w słowiańskiej, płanetnikiem mógł zostać człowiek wciągnięty do nieba przez tęczę.
* W litewskich tekstach folkloru (zwłaszcza w legendach i wierzeniach), opisy pozwalają na zrekonstruowanie litewskich ludowych wyobrażeń o tęczy. Opisy wyglądu wiążą ją z kształtem łuku, barwnością i plastycznością. Jest wiązana z Bogiem oraz postaciami mitycznymi, takimi jak „Lauma” (istota kojarzona z wodą, bogini) i smokami. Postacie, których wodny charakter uznawano za ważny, często przedstawiano jako przedstawicieli tęczy. Mitologicznej postaci tęczy przypisywano władzę nad wodami na ziemi i w niebie oraz kontrolowanie połączenia między nimi. W folklorze litewskim tęcza jest pośrednikiem, łącznikiem między siłami natury wód ziemskich i niebiańskich. Postrzegana jako kosmiczny pas, którego funkcją jest łączenie, obejmowanie lub opasanie świata.

Tęcza w literaturze

Tęcza jest często podmiotem utworów literackich i dzieł sztuki. Malowali ją m.in. Peter Paul Rubens i George Inness. Tęcza wspomniana jest w Biblii – Biblia gdańska, Stary Testament, Księga Rodzaju, Rozdział 9 (hebr. קשת qeszet):
: […]
: 12 Tedy rzekł Bóg: To jest znak przymierza, który Ja dawam między mną i między wami, i między każdą duszą żywiącą, która jest z wami, w rodzaje wieczne.
: 13 Łuk mój położyłem na obłoku, który będzie na znak przymierza między mną, i między ziemią.
: 14 I stanie się, gdy wzbudzę ciemny obłok nad ziemią, a ukaże się łuk na obłoku:
: 15 Że wspomnę na przymierze moje, które jest między mną i między wami, i między każdą duszą żywiącą w każdem ciele; i nie będą więcej wody na potop, ku wytraceniu wszelkiego ciała.
: […]
Maria Konopnicka napisała wiersz zatytułowany Tęcza:
: A kto ciebie, śliczna tęczo,
: Siedmiobarwny pasie,
: Wymalował na tej chmurce
: Jakby na atłasie?
: […]
Antoni Kucharczyk, w publikacji Wiersze, piosnki z naszej wioski z 1908 r. wiersz Tęcza jego pierwsza zwrotka:
: Po długiej niepogodzie zajaśniało słońce,
: Na niebie zachmurzonym, na kształt pół-obręczy
: Zajaśniał łuk świetlany siedmiobarwnej tęczy,
: Piją zbyteczne wody obydwa jej końce.
: […]
Tekst wiersza w wikiźródłach.
Tęcza Finiana (tytuł oryginalny Finian’s Rainbow) – amerykański musical z 1968 roku w reżyserii Francisa Forda Coppoli.
Do tęczy odwołuje się wiele utworów literatury światowej przykładowo:
* Wydany pośmiertnie zbiór esejów Virginii Woolf ma tytuł Granite and Rainbow (Granit i tęcza).
* W utworze zwanym też The Rainbow (Tęcza) William Wordsworth opisuje radość odczuwaną na widok tęczy.
* Główny bohater powieści The Rainbow (Tęcza) Davida Herberta Lawrence ma wizję tęczy górującej nad Ziemią, obiecującej nowy świt dla ludzkości.

Cytaty, przysłowia, powiedzenia

Tęcza przywoływana jest w licznych cytatach, w których odzwierciedla piękno i radość tęczy, jak również nadzieję i optymizm, które może ona wzbudzać, przykładami są:
: Lidia Jasińska: Cud tęczy raduje tylko tych, którzy przeczekali burzę.
: Arturo Pérez-Reverte: Tęcza jest mostem prowadzącym z ziemi do nieba.
Powiedzenia, fraszki z tęczą:
Jan Sztaudynger:
: Niedowiarkom ręczę,
: Że jednak można oprzeć się o tęczę.

W sztukach plastycznych

W ikonografii tęcza jest motywem pojawiającym się (za tekstem Apokalipsy) w scenach Sądu Ostatecznego, np. w dziełach Hansa Memlinga, Rogiera van der Weyden, Hieronymusa Boscha, Giotta. Oznacza tron, na którym zasiada Jezus w czasie paruzji. Podobnie ukazany jest Chrystus na przedstawieniach w typie Maiestas Domini, znanych od wczesnego średniowiecza, przedstawiających chwałę tronującego Chrystusa.
W polskiej sztuce współczesnej motyw tęczy został wykorzystany m.in. na obrazie Ostatnia Wieczerza Macieja Świeszewskiego. W latach 2012–2015 w Warszawie na placu Zbawiciela eksponowana była instalacji Tęcza Julity Wójcik.

Nazwa Tęcza

]]
Tęcza i przymiotniki od niej utworzone dają nazwę wielu obiektom:
* W Polsce jest 526 ulic o nazwie Tęczowa, 3 o nazwie Tęcza, oraz jedna wieś Tęcza.
* Tęcza – czasopismo kulturalno-społeczne, wydawane w latach 1927–1939 w Poznaniu przez Wydawnictwo Tęczy.
* Nazwa Tęcza występuje w nazwie klubów sportowych w Polsce, przykładowo: Tęcza Kielce, Ludowy Klub Sportowy Tęcza w Kraśniku, Tęcza Krosno Odrzańskie. Wizerunek tęczy występuje w herbach, emblematach, ubiorach tych klubów. Fikcyjny Klub Sportowy Tęcza Warszawa (KS Tęcza), jest w kultowej komedii Miś w reżyserii Stanisława Barei.
W XXI w. spopularyzowana została tęczowa flaga symbolem ruchu LGBT, przez co pojawiają się głosy nawołujące do usunięcia nazw i symboli związanych z tęczą jako propagujących „symbole dewiacji” , przykładowo w Kraśniku.

Tęcza jako symbol

przyjęta przez ICA w 1925 r.]]
Symbol tęczy jest używany także we współczesnej kulturze jak np. Over the Rainbow (Ponad tęczą) w filmie z 1939 roku Czarnoksiężnik z Oz lub w piosence The Rainbow Connection („Tęczowe połączenie”) z filmu The Muppet Movie. 2017 piosenka w oryginalnym wykonaniu Garland wprowadzona została do amerykańskiego w Bibliotece Kongresu jako utwór, która „wyróżnia się znaczeniem kulturalnym, historycznym lub artystycznym”. Nazwę Rainbow („Tęcza”) nosi grupa rockowa założona w 1975 roku przez gitarzystę Deep Purple Ritchiego Blackmore’a. Tytuł RAINBOW otrzymał jeden z albumów japońskiej gwiazdy muzyki pop Ayumi Hamasaki, wydany w 2002 roku, a Rainbow – albumy piosenkarek Dolly Parton (1987) i Mariah Carey (1999).
Statek organizacji Greenpeace nazywa się Rainbow Warrior („Tęczowy Wojownik”). Został tak nazwany na cześć legendy Tęczowych Wojowników z plemienia Indian Kri, wedle której: Kiedy świat jest chory i umiera, ludzie powstaną jak Wojownicy Tęczy…
Tęczowe Zloty są zlotami hipisów, którzy zbierają się z misją głoszenia idei pokoju, miłości, wolności i wspólnoty. Rainbow Family („Rodzina Tęczy”) to nazwa jednego z ruchów posthipisowskich.
Tęczowa flaga została użyta w niemieckiej wojnie chłopów w XVI wieku jako symbol nowej ery, nadziei i socjalnych zmian.
W 1921 roku na Międzynarodowym Kongresie Liderów Spółdzielczości przyjęto tęczową flagę spółdzielczości, była ona też używana w Polsce jako symbol ruchu spółdzielczego, m.in. Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Flagę zmieniono w 2013 roku, ale pozostała jako element logo niektórych spółdzielni i jako nazwa miesięcznika „Tęcza Polska”.

Tęcza jako symbol osób LGBT i ich równouprawnienia

]]
W 1978 powstała tęczowa flaga. W latach 90. została przyjęta jako symbol międzynarodowej społeczności LGBT. Różne kolory na fladze reprezentują różnorodność środowiska LGBT. Liczba kolorów różni się od tradycyjnie pojmowanej tęczy jako siedmiokolorowej. Tęcza LGBT posiada 6 kolorów (a poprzednio posiadała także 8). Tęczowa flaga LGBT używana jest często jako symbol tolerancji. Utożsamia się z nią przede wszystkim ruch społeczny lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych. Tęczową flagę można zobaczyć przede wszystkim na protestach i manifestacjach, w których biorą udział geje i lesbijki (np. na paradach równości) oraz przy wejściach do lokali gay-friendly.