Herbarz – definicja i historia
Herbarz to dzieło heraldyczne, które gromadzi herby szlacheckie, ich opisy oraz rodowody. Może także zawierać herby miast, województw i organizacji. Najstarsze herbarze europejskie pochodzą z XIII wieku, a pierwszym drukowanym przykładem jest Siebmachers Wappenbuch z 1605 roku. Herbarze były tworzone na różnych nośnikach, takich jak książki, zwoje czy dekoracje. Znane są także próby stworzenia kompletnych zbiorów herbów, jak Armorial Général de France, zawierający 120 000 herbów.
Rodzaje herbarzy
- Role herbowe: Zbiory wizerunków tarcz herbowych, często z zapisami wydarzeń.
- Kodeksy: Ręcznie pisane książki z różnymi treściami, w tym heraldycznymi.
- Herbarze ikonograficzne: Zbiory graficzne herbów.
- Herbarze blazonowe: Opisowe, zawierające jedynie tekstowe opisy herbów.
- Herbarze mieszane: Łączą tekst i ilustracje.
- Herbarze okazjonalne: Sporządzane na specjalne wydarzenia.
- Herbarze instytucjonalne: Gromadzą herby osób z określonych instytucji.
- Herbarze ogólne: Rejestrują herby wszystkich rycerzy z danego terytorium.
- Herbarze ilustracyjne: Zawierające opisy herbów w kontekście literackim.
Herbarze w Polsce
Pierwsze polskie herbarze nie były tworzone przez Polaków. Wapenboek Gelre z Holandii zawiera 18 polskich herbów. Najstarsze polskie wyobrażenie herbów pochodzi z Legendzie o św. Jadwidze z 1353 roku. W Polsce Jan Długosz i Bartosz Paprocki są uznawani za prekursorów heraldyki. Długosz stworzył Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, a Paprocki dodał genealogiczne informacje do swoich opisów herbów.
Współczesne herbarze
Dzisiaj istnieje wiele polskich herbarzy, w tym Nowy Herbarz Polski Tadeusza Gajla, który zawiera ponad 5 000 herbów i 50 000 nazwisk szlachty. Wśród znanych herbarzy znajdują się także prace Szymona Okolskiego oraz publikacje poświęcone rycerstwu polskiemu.
Herbarze zagraniczne
- Almanach Gotajski – rody panujące i arystokratyczne.
- J.B. Rietstap Armoires general – zbiór herbów rodowych z Europy.
- Burkes Peerage – herbarz parów Zjednoczonego Królestwa.
