Plebiscyt – definicja i historia
Plebiscyt, z łaciny plebis scitum, oznacza głosowanie w celu wyrażenia woli ludności w sprawie przynależności terytorium do konkretnego państwa lub utworzenia nowego. Jego korzenie sięgają starożytnego Rzymu, gdzie comitia tributa podejmowały decyzje dotyczące spraw plebejuszy, a uchwały te stały się ostateczne na mocy lex Hortensia z 287 r. p.n.e.
Początki nowożytnych plebiscytów
Pierwszy współczesny plebiscyt miał miejsce we Francji w 1791 roku, gdzie Jakub Menou, inspirowany myślą J.-J. Rousseau, wprowadził zasady samostanowienia. W połowie XIX wieku, dzięki Stanislao Manciniego, prawo do głosowania przyznano narodom mającym prawo do samostanowienia, co wpłynęło na przyszłe plebiscyty.
Kluczowe plebiscyty w Europie
- 1791 – przyłączenie Avignon do Francji.
- 1859-1870 – plebiscyty w Italii, prowadzące do zjednoczenia kraju.
- 1919-1920 – plebiscyty po I wojnie światowej, m.in. na Górnym Śląsku i w Warmii.
- 1955 – plebiscyt w Protektoracie Saary.
W wyniku traktatu wersalskiego przeprowadzono plebiscyty w obszarach dawnych monarchii austro-węgierskiej i niemieckiej, co często miało na celu uzasadnienie politycznych działań mocarstw. Plebiscyty te dotyczyły głównie terenów, na których mieszkańcy byli wynaradawiani i pozostawali pod obcą administracją, co prowadziło do napięć społecznych.
Współczesne plebiscyty i referenda
Po II wojnie światowej miały miejsce plebiscyty, takie jak ten w Protektoracie Saary w 1955 roku. W 2014 roku przeprowadzono kontrowersyjne referendum na Krymie, które nie zostało uznane przez Ukrainę.
Referenda niepodległościowe, takie jak te w Chorwacji (1991) czy Szkocji (2014), również można uznać za formę plebiscytów, podkreślając znaczenie samostanowienia w nowoczesnej polityce.
