Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR)
Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR, rosyj. КПСС) była rządzącą partią w RFSRR i ZSRR od 1917 do 1991 roku. Powstała w 1903 jako frakcja bolszewicka w ramach Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Przeszła przez kilka etapów, zmieniając nazwę na Rosyjską Komunistyczną Partię (bolszewików) (RKP(b)), a później na Wszechzwiązkową Komunistyczną Partię (bolszewików) (WKP(b)). W 1952 roku przyjęła obecną nazwę.
Geneza i historia
Frakcja bolszewicka wyłoniła się z socjaldemokracji podczas II Zjazdu w 1903 roku, głosząc hasła rewolucji socjalnej i obalenia caratu. Po rewolucji lutowej w 1917 roku bolszewicy, na czele z Leninem, przejęli władzę, co doprowadziło do utworzenia Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Wprowadzili szereg radykalnych reform, w tym nacjonalizację przemysłu.
Okres stalinizmu
Po śmierci Lenina w 1924 roku, Josef Stalin stał się de facto liderem partii. Jego rządy charakteryzowały się centralnym planowaniem, kolektywizacją rolnictwa oraz brutalnymi represjami politycznymi, w tym „Wielką czystką”. Stalin wprowadził też doktrynę „socjalizmu w jednym kraju”, co zmieniło kierunek ideologiczny partii.
Destalinizacja i reformy Gorbaczowa
Śmierć Stalina w 1953 roku otworzyła drogę do liberalizacji pod przewodnictwem Nikity Chruszczowa, który zainicjował destalinizację. W 1985 roku Michaił Gorbaczow wprowadził polityki „glasnost” (jawność) i „pierestrojka” (przebudowa), co prowadziło do większej otwartości i reform gospodarczych. W 1990 roku zakończono monopol KPZR, co umożliwiło działalność innych partii politycznych.
Upadek KPZR
W 1991 roku, po nieudanym puczu, KPZR rozwiązała się, a Gorbaczow ustąpił z przewodnictwa. Formalnie zakończono działalność partii 29 sierpnia 1991 roku. Nowa rzeczywistość polityczna w ZSRR doprowadziła do powstania wielu nowych partii komunistycznych w byłych republikach.
Ideologia
KPZR opierała się na marksizmie-leninizmie, który uzasadniał jej rolę jako partii awangardowej. Ideologia partii ewoluowała z czasem, przechodząc od rewolucyjnych idei Lenina do stalinizmu, a następnie do prób reform Gorbaczowa, które kończyły się liberalizacją i demokratyzacją.
Spadkobiercy KPZR
Po rozpadzie ZSRR wiele nowych partii komunistycznych powstało w byłych republikach, z Komunistyczną Partią Federacji Rosyjskiej (KPFR) jako najbardziej znaczącą. KPFR stara się łączyć ideologię komunizmu z rosyjskim nacjonalizmem.
Liderzy KPZR
- Włodzimierz Lenin (1903–1924)
- Józef Stalin (1924–1953)
- Nikita Chruszczow (1953–1964)
- Leonid Breżniew (1964–1982)
- Jurij Andropow (1982–1984)
- Konstantin Czernienko (1984–1985)
- Michaił Gorbaczow (1985–1991)
- Wołodymyr Iwaszko (1991, p.o.)
