Prawo magdeburskie
Prawo magdeburskie, średniowieczne prawo miejskie wzorowane na regulacjach Magdeburga, zostało ustanowione w 1188 z inicjatywy arcybiskupa Wichmana z Seeburga. W Polsce prawo to było stosowane do 1791 roku, kiedy to zniesiono je na rzecz nowego ustroju miast, co zostało włączone do Konstytucji 3 maja.
Prawo magdeburskie na ziemiach polskich
Prawo magdeburskie zostało wprowadzone do Polski przez niemieckich zasadźców. Wykształciły się lokalne odmiany, takie jak prawo poznańskie czy chełmińskie. Lokowano na nim głównie miasta Śląska oraz istotne ośrodki Małopolski i Wielkopolski, w tym Kraków i Poznań.
Pierwsze miasto lokowane na prawie magdeburskim w Polsce to Złotoryja (1211). Miasta te stosowały regulacje magdeburskie, a sąd w Magdeburgu pełnił funkcję instancji odwoławczej do 1356 roku.
Obszar miasta
Podczas lokacji miast wytyczano centralny rynek z ratuszem, a z narożników rynku prowadziły ulice do prostokątnych działek budowlanych. Zasadźca organizował werbunek osadników na podstawie umowy z panem feudalnym, tworząc plan miasta, który mógł być dostosowany do istniejącej zabudowy.
- Miasta były obwodzone murami z basztami.
- Na rynku znajdowały się ratusz i sukiennice.
- Zabudowa była ciasna, a ulice wąskie i błotniste.
Władze miejskie
Miasta posiadały własne władze, w tym dziedzicznego wójta i ławę miejską. Wójt, jako przedstawiciel właściciela miasta, sprawował sądy według prawa magdeburskiego. Wyroki sądowe wykonywano przy pręgierzu, a wójt czerpał dochody z czynszów i kar sądowych.
Osadnictwo
Prawo magdeburskie nie było równoznaczne z kolonizacją niemiecką, gdyż stosowano je również w miejscowościach zamieszkanych przez Polaków. W początkowym okresie osadnictwa liczba ludności niemieckiej w miastach mogła wynosić nawet 50%. Intensywna kolonizacja w XIII-XV wieku wpłynęła na rozwój miast i wsi, które przetrwały do XIX wieku.
Podsumowanie
Prawo magdeburskie odegrało kluczową rolę w kształtowaniu miast średniowiecznej Polski, wpływając na ich strukturę prawną oraz urbanistyczną. Wprowadzenie tego prawa przyczyniło się do rozwoju samorządności oraz lokalnych tradycji prawnych.
