Morfem – definicja i klasyfikacja
Morfem to najmniejsza jednostka językowa, która ma swoje znaczenie i nie może być podzielona na mniejsze elementy. Jest fundamentalnym składnikiem morfologii i jednym z uniwersalnych elementów języków.
Morfemy mogą występować w różnych formach fonetycznych, zwanych allomorfami.
Klasyfikacja morfemów
Morfemy klasyfikuje się według dwóch kryteriów: funkcji i łączliwości.
- Funkcja:
- Semantyczna: odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej.
- Syntaktyczna: sygnalizuje relacje wewnętrzne w zdaniach.
- Łączliwość:
- Samodzielne (np. tu, dziś)
- Związane (np. kot-, pies-)
Typy morfemów
- Morfemy leksykalne: rdzenne, mają funkcję semantyczną, np. kot-, pies-.
- Morfemy słowotwórcze: niesamodzielne, tworzą leksemy pochodne, np. prefiksy za-, sufiksy -ek.
- Morfemy fleksyjne: niesamodzielne, mają funkcję syntaktyczną, np. -em w kotem.
Wyróżnia się również morfemy zerowe, które nie mają formy dźwiękowej.
Przykład struktury morfemowej
W zdaniu Robotnicy idą do fabryki można wyróżnić następujące morfemy:
- robot – oznacza pracę;
- nic – allomorf oznaczający wykonawcę czynności;
- y – mianownik liczby mnogiej;
- id – oznacza poruszanie się;
- ą – wskazuje na trzecią osobę, liczbę mnogą;
- do – kierunek ruchu;
- fabryk – odnosi się do fabryki;
- i – dopełniacz liczby pojedynczej.
Podział wyrazów na morfemy – przykłady
Oto kilka przykładów analizy morfemowej:
- dom, domek, domeczek: morfemy leksykalne: dom; słowotwórcze: -ek, -ecz; fleksyjne: ø.
- głowa, główka: morfemy leksykalne: głow; słowotwórcze: -k-; fleksyjne: -a.
- mózgu, móżdżek: morfemy leksykalne: mózg; słowotwórcze: -ek; fleksyjne: -u.
- napisała: morfemy leksykalne: pis; słowotwórcze: na-; fleksyjne: -a.
